است که این کتاب با تمام ظرفیت در صدد عملیاتی شدن تکالیف اجتماعی است؛ لذا برای همه ابعاد موضوع پیش‏بینی‏های لازم را نموده است.

بررسی آیات فراوان موضوع مبارزه در قرآن نشان می‏دهد مهم‏ترین لوازم پیروزی در مبارزه عبارت‏اند از:

الف - فرمانده لایق

نخستین عامل پیروزی در نبرد، وجود یک فرمانده دانا و قدرتمند است. خداوند هنگامی که مبارزه بنی‏اسرائیل با دشمن خود (جالوت) را گزارش می‏کند، ابتدا به لزوم وجود فرمانده برای نبرد موفق اشاره می‏کند و می‏فرماید: (أَ لَمْ تَرَ إِلَی الْمَلَإِ مِنْ بنی‏اسرائیل مِنْ بَعْدِ مُوسی‏ إِذْ قالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِکَاً نُقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛^۱ آیا از [حال‏] سران بنی‏اسرائیل پس از موسی خبر نیافتی، آن‎گاه که به پیامبری از خود گفتند: فرمانده‏ای برای ما بگمار تا در راه خدا پیکار کنیم).

از این آیه درمی‏یابیم فرمانده میدان جنگ غیر از رهبر جامعه است. نکته دیگر اینکه فرماندهان جنگی باید با نظر رهبر الهی جامعه انتخاب شوند.

در ادامه خداوند درباره ویژگی فرمانده آنان (طالوت) می‏فرماید: (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیکُمْ وَزادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ؛^۲ خدا او را بر شما برگزیده، و او را در علم و (قدرت) جسم، وسعت بخشیده است). از توصیف الهی درباره طالوت به دست می‏آید که فرمانده میدان رزم باید دانا و قوی باشد.

ب - معنویت

یکی از عناصر منحصربه فرد پیروزی در نگاه وحیانی وجود معنویت در میان سپاه اسلام است. معنویتی که در اینجا مد نظر است آمیزه‏ای از ایمان به معاد و نصرت الهی، توکل، توسل، دعا و استغاثه به درگاه الهی است.

مجموع این مؤلفه‏ها، روحیه‏ای شکست‏ناپذیر و آهنین برای مبارزان مسلمان ایجاد

کنار جهان و خارج از دولت اسلامی گرفتار ظلم مستکبران و سلطه‏گران هستند.^۱

ج - اصلاحی (درون‏گروهی)

مراد، مبارزه با طایفه‏ای از مسلمانان است که به ناحق به گروهی دیگر از اهل اسلام حمله کند. در این صورت دیگر مسلمانان موظف به مبارزه با ظالم هستند.^۲

د - تنبیهی

هر گاه دشمنان اسلام دست به توطئه و عهدشکنی بزنند، مسلمانان حق دارند آنان را تنبیه کنند تا دیگر جرئت دشمنی و خیانت به خود ندهند.^۳

لوازم پیروزی در مبارزه

نکته بسیار مهمی که لازم است قبل از پرداختن به مسئولیت‏های مبارزاتیِ مد نظر قرآن طرح شود، ملزومات یا شرایطی است که سبب می‏شود مسئولیت‏های مبارزاتی به اهداف خود برسند؛ درحالی‎که بدون آنها، اقدام افراد جامعه در این عرصه صرفاً رفع مسئولیت می‏کند، اما مثمر ثمر نخواهد بود و جامعه را از مسئولیت‏پذیری آنان منتفع نمی‏گرداند.

در واقع قرآن کریم تنها به بیان پاره‏ای مسئولیت‏های مبارزه‏محور نپرداخته، بلکه برای جوانب مختلف آن، آموزه‏هایی سودمند دارد و برای نمونه، برای افزایش رغبت به انجام این دست مسئولیت‏ها سخن گفته^۴ یا در این زمینه الگوهایی را معرفی کرده است^۵ و از صحنه‏های واقعی گزارش‏هایی نقل کرده است.^۶ همچنین لوازم پیروزی در این عرصه را گوشزد کرده است.

این رویکرد ضمن اثبات جامعیت قرآن در موضوع مسئولیت‏پذیری اجتماعی، گواه آن