اجرای قوانین اسلامی و برقراری امنیت و نظم تصریح نکرده است؛ اما پیش‏فرض شماری از آیات قرآن این است که مسلمانان باید دارای تشکیلاتی جهت اداره امور جامعه اسلامی و اجرای مقررات و دستورهای الهی باشند و در رأس این تشکیلات، فرستاده یا جانشین خاص یا عام او قرار داشته باشد.^۱

نام این تشکیلات را که اولاً توسط فرستاده مستقیم یا غیرمستقیم الهی مدیریت می‏شود و ثانیاً در صدد اجرای دستورهای الهی است، «حکومت اسلامی» می‏گذاریم و لذا از نگاه وحیانی ایجاد آن، به عنوان مسئولیتی اجتماعی بر عهده تمام افراد جامعه اسلامی است.

از جمله آیاتی که بیانگر نکته فوق است آیه شصت سوره انفال است. خداوند در این آیه نورانی می‏فرماید: (وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِباطِ الْخَیلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَاللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعْلَمُهُمْ؛^۲ و هر چه در توان دارید از نیرو و اسب‏های آماده بسیج کنید، تا با این [تدارکات‏]، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان‏] دیگری را جز ایشان - که شما نمی‏شناسیدشان و خدا آنان را می‏شناسد - بترسانید).

لازمه عمل به دستور این آیه (که به افراد جامعه خطاب دارد نه به شخص پیامبر۶) وجود یک سازمان و یک تشکیلات هماهنگ برای بسیج امکانات نظامی و سامان دادن قدرتی بازدارنده و ارتشی رعب‏آور از افراد جامعه است و روشن است که چنین نهاد نظامی بازدارنده، بدون وجود یک حکومت مقتدر و یک مدیر توانمند (رهبری شجاع و کاردان) و به شکل فردی تحقق نخواهد یافت.^۳ ازاین‎رو می‏توان گفت پیش از عمل به چنین آیاتی، دانسته می‏شود که افراد جامعه اسلامی باید دارای سازمان و تشکیلات مدیریت جامعه باشند؛ لذا از نگاه قرآن نسبت به تأسیس چنین ساختاری وظیفه‏ای پیشین و تمهیدی دارند.

البته ممکن است پرسیده شود آیا بالا بردن توان بازدارندگی جامعه به عنوان یک مسئولیت اجتماعی همگانی، نمی‏تواند در یک دولت غیراسلامی محقق شود و باید حتماً

یک اندرز می‏دهم که: دو دو و به‎تنهایی برای خدا به پا خیزید). این جزء آیه - با توجه به امکان استقلال معنایی اجزای یک آیه^۱ که اتفاقاً در روایات تأویلی ذیل آیه نیز مشهود است^۲ - دستور می‏دهد برای یاری دین خدا، استقرار آرمان‏های توحیدی، نفی ظلم، دفاع از حق، رفع فساد و هر کاری که مصداق قیام للّٰه است، دونفر دونفر و تک‏تک به پا خیزید. بنابراین قلمرو مفهومی آیه شامل طیف وسیعی از مسئولیت‏های جامعه‏سازانه یا اصلاح‏گرایانه اجتماعی می‏گردد که می‏تواند بخش وسیعی از آن، حوزه امور سیاسی و مدیرتی جامعه را دربرگیرد.

در این راستا تعابیر آیه قابل تأمل است: اولاً خداوند با واژگان «انما» و «واحدة» (تنها یک اندرز) در صدد بیان این نکته است که این موعظه، کاری است که همگان می‏توانند آن را انجام دهند؛ یعنی همه انسان‏ها این ظرفیت را دارند که برای خدا دست به قیام بزنند؛ ثانیاً برای انجام چنین مسئولیتی، گرچه اولویت با قیام گروهی است (مثنی)، اما افراد نباید به سبب تنها بودن از انجام آن شانه خالی کنند و اگر همراهی نداشتند، باید تک‏نفره قیام کنند.

البته مخفی نماند که تعبیر موعظه در قرآن کریم به معنای «جواز مخالفت» نیست؛^۳ بلکه بیان نرم و دلسوزانه دستورهای الهی است تا سبب تحبیب و تحریک بیشتر متربی شود.

انبیای الهی نمونه‏های آشکار افرادی هستند که تک‏نفره یا دونفره برای خداوند قیام کردند و جامعه‏ای را نجات دادند و به جایگاه بلندی رساندند.

حضرت یوسف علیه السّلام یک‏تنه مقاومت و تلاش کرد و یک جامعه به بزرگی مصر را منتفع ساخت؛ یا حضرت موسی و هارون دونفره قیام کردند و توانستند ابرقدرتی همچون فرعون را سرنگون کنند و امتی را از انواع فشارها و شکنجه‏ها نجات دهند. اینها الگوهای قرآنی هستند که همگی الهام‏بخش قیام برای خدا قلمداد می‏شوند.

۲. تشکیل حکومت اسلامی

قرآن کریم مستقیماً به لزوم ایجاد تشکیلاتی منسجم و هماهنگ جهت اداره امور جامعه و