خوانده است که شخص می‏تواند با قصد قربت آن را به عملی صالح نیز تبدیل نماید و در عوض آن انتظار پاداش اخروی نیز داشته باشد.

قرآن کریم در سوره بقره می‏فرماید: (وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلا تُلْقُوا بِأَیدِیَکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ؛^۱ و در راه خدا انفاق کنید، و خود را با دست خود به هلاکت نیفکنید).

این عبارت قرآنی دایره وسیعی از هزینه‏های در راه خدا را شامل می‏شود که کوتاهی در تأمین آنها سبب خودزنی و هلاکت جامعه می‏گردد. برای نمونه عدم کمک و انفاق به اقشار فقیر جامعه، ممکن است سبب شورش و آشوب طبقات ضعیف و تشنج در جامعه گردد یا عدم تأمین هزینه‏های دفاعی و جبهه‏های نظامی سبب غلبه دشمن و سقوط شهرها می‏شود. همچنین عدم پرداخت هزینه‏های اداره جامعه نیز به افول خدمات عمومی، کاهش دستمزدها و بالا رفتن رشوه و فساد و در نهایت به افزایش نارضایتی عمومی و شروع آشوب و تنش در جامعه می‏انجامد.

بنابراین عمومیت این آیه شامل مسئولیتی مهم در اداره جامعه می‏شود که عبارت است از: مسئولیت کمک به تامین هزینه اراده جامعه و می‏توان از آن تعبیر به «انفاق اجتماعی» نمود.

۵. صبر اجتماعی

از نگاه وحیانی، صبر از ویژگی‏های اخلاقی ممتاز است که دارندگان آن پاداش بی‏پایان خواهند داشت^۲ و در این دنیا چتر حمایتی خداوند را بر سر خود می‏گسترانند.^۳

قرآن کریم دو نگاه به صبر دارد: یکی صبر فردی بر مشکلات یا در ترک محرمات یا در راه طاعت الهی^۴ و دیگری صبر گروهی یا صبر اجتماعی به این معنا که اهل ایمان با همدیگر و در کنار یکدیگر نسبت به امور اجتماعی صبر کنند و ضعف دیگران را با صبر خود جبران کنند و ترمیم نمایند. به دیگر بیان صبر اجتماعی یعنی در کارهای اجتماعی با

همچنین بر اساس ادامه آیه که می‏فرماید: (وَلا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوان)، می‏توان از نوعی مسئولیت اجتماعی سخن گفت به نام مسئولیت اجتماعی سلبی، نظیر: عدم کمک به گروه‏های خرابکار، عدم حمایت و یاری اقدامات گناه‏آلود و حرام، عدم حمایت از ستمکاران و.... این امور سلبی سبب می‏شود باطل و باطل‏گرایان، منزوی و در نهایت ریشه‏کن شوند.

اگر این اصلِ دوسویه در اجتماعات اسلامی زنده شود و مردم بدون در نظر گرفتن مناسبات شخصی و نژادی و خویشاوندی با کسانی که در کارهای مثبت و سازنده گام برمی‏دارند همکاری کنند، و از همکاری کردن با افراد ستمگر و متعدی در هر گروه و طبقه‏ای که باشند، بپرهیزند، بسیاری از نابسامانی‏های اجتماعی سامان می‏یابد. همچنین اگر دولت‏های دنیا در مقیاس بین‏المللی با متجاوز (هر کس و هر دولتی بوده باشد) همکاری نکنند، تعدی و تجاوز و استعمار و استثمار از جهان برچیده خواهد شد.^۱

۴. کمک به تأمین هزینه اداره جامعه

اگر هزینه‏های اداره جامعه به گونه‏ای تأمین نشود، مسئولان جامعه از عهده تأمین امنیت، توسعه عمران، نگهداری تأسیسات عمومی، ساخت مراکز عام المنفعه، نظافت شهری و خدمات‏رسانی عمومی برنخواهند آمد.

دولت‏ها معمولاً برای تأمین این هزینه‏های کلان از دو راه ترکیبی استفاده می‏کنند. یکی اخذ هزینه‏هایی از شهروندان یا گردشگران با عناوین مختلف و دیگری فروش منابع طبیعی آن سرزمین. اما عمده هزینه‏های اداره جوامع از خود شهروندان و افراد جامعه اخذ می‏شود.

پرداخت این هزینه‏ها توسط افراد جامعه می‏تواند با دو نگاه انجام گیرد. در نگاه رایج در دنیا مردم جوامع با طرق مختلف مجبور به پرداخت این هزینه‏ها می‏شوند و در صورت نپرداختن آن با پرداخت مبالغ اضافه‏ای به عنوان جریمه نیز مواجه می‏شوند. اما قرآن کریم نگاه دومی را پیش روی افراد جوامع قرار داده است و این‏گونه‏ هزینه‏ها را تکلیفی اجتماعی