بپرهیزند. بنابراین یکی از مسئولیت‏های اجتماعی «همیاری بر انجام کارهای نیک» است. یعنی افراد مسئولیت دارند کنار هم قرار گیرند و دست به دست هم دهند تا امور پسندیده‏ای که جامعه به آن نیاز دارد، تحقق یابد.

بنابراین هر گاه در جامعه اسلامی امری خداپسندانه آغاز شود، همگان وظیفه دارند برای تحققش همیاری کنند. این همیاری نیز لزوماً کار یدی نخواهد بود، بلکه کمک مالی، کمک فکری و حمایت معنوی را نیز شامل می‏گردد.

امروزه اشتغال، ازدواج، تفریحات سالم، آموزش و پرورش نسل نو، تولید علم، سامان دادن به معضلات اجتماعی نظیر طلاق و اعتیاد، مصادیق نیکی و پاکی هستند؛ لذا همگان باید هر جا لازم است یا مشارکت آنان مطالبه می‏شود ورود کنند. بر این اساس حتی می‏توان گفت هر یک از اقشار جامعه دست‏کم باید عضو یک تشکل مردم‏نهاد باشد تا آرمان «همیاری همگان برای انجام کارهای نیک» را عملیاتی نمود و آن را به یک فرهنگ عمومی تبدیل گرداند.

گفتنی است این گروه‏های همیار، زمینه نقش‏آفرینی دیگران را نیز فراهم می‏کنند و نیروهای خرد را تبدیل به موجی عظیم و مؤثر می‏گرداند. فایده این همکاری عمومی تسهیل امور اجتماعی، تأمین منافع جامعه، تحکیم وحدت و همدلی، کاهش مشکلات اجتماعی و... است.

تنها نکته‏ای که جا دارد درباره آن بیشتر دقت و تأمل شود، چرایی همنشینی برّ و تقوا در این آیه است. تقوا یعنی مراعات دستورهای خداوند و حفظ حریم و حدود الهی.^۱ حال مگر همیاری برای نیکوکاری کافی نیست که خداوند همیاری برای پاکی را نیز مطالبه می‏کند؟ اینجاست که درمی‏یابیم جامعه تنها نیازمند رفع نیازها و کمبودها نیست، بلکه نیازمند استقرار تقوا هم هست و اساساً هدف عالی از همیاری در به انجام رسیدن امور نیک آن است که در نهایت افراد جامعه متصف به تقوا شوند. چون تقواست که آنان را مقرب درگاه الهی می‏گرداند؛ همان‏گونه که فرمود: (إِنَّ أَکرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم؛^۲‏ در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست‏).

اجتماعی از نگاه قرآن مرزهای جغرافیایی نیست بلکه مرز آن جامعه بشری است. نکته دیگر این گزارش این است که نبوت و دیانت، از حکومت و سیاست جدا نیست. ^۱

خداوند در ادامه این گزارش می‏فرماید: (وَکَذلِكَ مَکَّنَّا لِیُوسُفَ فِی الْأَرْضِ یَتَبَوَّأُ مِنْها حَیثُ یَشاءُ نُصِیبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ وَلا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ * وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَیرٌ لِلَّذِینَ آمَنُوا وَکانُوا یَتَّقُونَ؛^۲ و بدین گونه یوسف را در سرزمین [مصر] قدرت دادیم، که در آن، هر جا که می‎خواست سکونت می‏کرد. هر که را بخواهیم به رحمت خود می‏رسانیم و اجر نیکوکاران را تباه نمی‏سازیم * و البته اجر آخرت، برای کسانی که ایمان آورده و پرهیزگاری می‏نمودند، بهتر است).

این آیات نشان می‏دهند که ورود به صحنه خدمات اجتماعی سبب مکنت و قدرت می‏گردد؛ اما اجر اخرویِ چنین ورودی بیش از منافع دنیوی آن است البته به شرط اینکه ورود با ایمان و تقوا باشد.

۳. همیاری در کارهای نیک

خداوند سبحان در قرآن از افراد جامعه می‏خواهد افزون بر نیکوکاری، در راه نیکی و پاکی همدیگر را یاری کنند. یعنی اینکه تک‏تک افراد جامعه اهل نیکی و پاکی باشند کافی نیست؛ بلکه باید دست در دست هم دهند و نیکی و پاکی را در جامعه استقرار بخشند.

در قرآن کریم می‏خوانیم: (تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوی‏ وَلا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَالْعُدْوانِ؛^۳ در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید، و در گناه و تعدّی دستیار هم نشوید).

کار نیک مصادیق متعددی دارد و همه اموری را که مستحق تمجید هستند دربرمی‏گیرد؛ اعم از فردی مانند علم‏آموزی، ازدواج، کسب حلال تا عام‏المنفعه مانند ساختن مدرسه یا بیمارستان، قیام بر ضد ظالم، اشتغال‏زایی، تولید دانش، ساخت کالاهای مورد نیاز و....

طبق این آیه، افراد جامعه اسلامی موظف‏اند هر گاه اقدام نیکی که نیازمند مشارکت دیگران است آغاز شد، به هر نوعی که می‏توانند مشارکت و همکاری کنند و از بی‏اعتنایی