مطلب را علنی کند تا سرمشقی برای همگان باشد: (قُل... أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَینَکُم‏؛^۱ بگو... دستور دارم میان شما به عدالت رفتار کنم).

عدالت در این آیه به معنای تساوی میان مردم یا همان عدالت اجتماعی است. پیامبر۶ موظف است قوی را بر ضعیف، توانگر را بر تهیدست، بزرگ را بر کوچک، سفید را بر سیاه، عرب را بر غیرعرف و هاشمی را بر غیرهاشمی ترجیح ندهد و با همگان به عدالت و برابری رفتار کند؛ چراکه همگی در برابر خداوند و شریعت اسلام مساوی‏اند.^۲

نقش مردم و دولت‏ها در برپایی عدالت

عدالت آرمانی است که در سخن آسان توصیف می‎شود، ولی در عرصه واقعیت بسیار دشوار پیاده می‏گردد؛ لذا نیازمند نقش‏آفرینی عوامل انسانی خرد و کلان است. از یک سو تک‏تک افراد باید در منش و گفتار خود عدالت‏ورزی و عدالت‏خواهی را رعایت کنند و عدالت را بر تمامی منافع شخصی، قومی، نژادی و جناحی ترجیح دهند و از هزینه و فداکاری در راه آن دریغ نکنند. از دیگر سو دستگاه‏های حاکمیتی و کارگزاران و مدیران ارشد جامعه نیز باید ابعاد مختلف عدالت که توصیف شد را با جدیت دنبال کنند.

الف - نقش مردم

وقتی سخن از برپایی عدالت به میان می‏آید، نخست نگاه‏ها به دولت‏ها و حکومت‏هاست که عدالت را سرلوحه برنامه‏های خود قرار دهند و آن را به مردم جامعه هدیه دهند. اما قرآن کریم برخلاف این انتظار معمول، نگاه‏ها را به افراد جامعه معطوف می‏سازد؛ چراکه نقطه غفلت همین‏جاست و آنچه در نگاه عدالت‏خواهان مغفول می‏مانند نقش مردم است.

در قرآن کریم تأکید خاصی بر نقش آحاد جامعه در تحقق عدالت شده است و گویی بار اصلی تحقق عدالت بر عهده آنان گذاشته شده است. دقت در آیات گویای این مطلب، نشان می‏دهد مردم در این ارتباط دو نقش مهم دارند:

وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمیلُوا کُلَّ الْمَیلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَة؛^۱ و شما هرگز نمی‏توانید [از نظر محبت قلبی] میان زنان عدالت برقرارکنید هرچند حریص باشید! پس به یک طرف یکسره تمایل نورزید تا آن [زن دیگر] را سرگشته [بلا تکلیف‏] رها کنید).

و - عدالت اجتماعی

عدالت اجتماعی یعنی در متن جامعه و در تعاملات اجتماعی همه انسان‏ها به یک چشم نگریسته شوند. برای نمونه، نژاد سفید را بر سیاه ترجیح دادن، غنی را در برابر فقیر به دیده اکرام دیدن و فقیر را به دیده حقارت دیدن، تسامح در برخورد با نقض قانون از سوی اقشار مطرح و سخت‏گیری در همان مورد با اقشار عادی جامعه و مواردی از این زمره، نمونه‏هایی از نقض عدالت اجتماعی هستند.

در یک کلام عدالت اجتماعی یعنی جنسیت، ملیت، رنگ، نژاد، دارایی و اموری از این دست (که ارزش انسانیت به آنها نیست) سبب نشود انسانیت یکی در برابر دیگری برتر دیده شود و از امتیاز ویژه برخوردار شود.

قرآن کریم در سوره نحل در شمار دستورهایی جامع ابتدا می‏فرماید: (إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ؛^۲ خدا به دادگری فرمان می‏دهد).

علامه طباطبائی در این باره می‏نویسد: واژه عدل مطلق آمده است و همه ابعاد عدالت را شامل می‏شود، ولی ظاهر سیاق آیات (که سخن از امور اجتماعی همچون احسان و کمک به خویشان است) نشان می‏دهد مراد عدالت اجتماعی است یعنی با هر یک از افراد اجتماع بر اساس آنچه استحقاق آن را دارد برخورد شود و در جایگاهی که شایسته آن است قرار گیرد.^۳

همچنین خداوند به پیامبر فرمان می‏دهد در میان مردم به عدالت رفتار کند و میان افراد جامعه تبعیض روا ندارد و بی‏جهت کسی را بر دیگر برتری ندهد؛ آن‏گاه از او می‏خواهد این