که مؤمن‏اند [درجه‏ای] بالا برد و کسانی را که دانشمندند چندین درجه‏).

خداوند در این آیه اهل ایمان را سفارش می‏کند که چون گفته شد به احترام و بزرگداشت اهل علم برخیزید و جای خود را به آنان بدهید، برخیزید و این کار را انجام دهید؛ چون خداوند مؤمنان اهل علم را بر دیگر مؤمنان چندین درجه برتری داده است.^۱ بنابراین در این آیه به تکریم و بزرگداشت اهل علم سفارش می‏کند و لذا افراد جامعه باید دغدغه تکریم اهل علم (در هر شاخه و کسوتی) را داشته باشند و استادان، دانشمندان، معلمان و فرهیختگان علمی را به شکل خاص مورد احترام قرار دهند؛ چراکه در واقع آنان چشم و چراغ هدایت عامه مردم و فکر جامعه هستند. از دیگر سو تعظیم آنان سبب تقویت جایگاه علم و دانش و در نهایت پیشرفت جامعه می‏گردد.

همچنین در جریان حضور در جبهه‏های نبرد نظامی گروهی از مسلمانان صدر اسلام پیشتازانه به سوی میدان شتافتند و با بذل مال و جان خود به جهاد پرداختند. در عین حال کسانی نیز با تکمیل شدن نیروی مورد نیاز، از حضور در میدان و بذل مال فروماندند و توفیق ورود در این عرصه را نداشتند.^۲ خداوند درباره این دو گروه می‏فرماید: (فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ بِأَمْوالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَی الْقاعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنی‏ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً^۳؛ خداوند، کسانی را که با مال و جان خود جهاد می‏کنند به درجه‏ای بزرگ بر خانه‏نشینان مزیت بخشیده، و همه را خدا وعده [پاداش‏] نیکو داده، و [لی‏] مجاهدان را بر خانه‏نشینان به پاداشی بزرگ، برتری بخشیده است‏).

از این آیه بر می‏آید یکی از مسئولیت‏های اجتماعی «تکریم و تعظیم مجاهدان در راه خدا» - رزمندگان، جانبازان و اسرا - است؛ چراکه لازمه برتری رتبه و برتری اجر الهی این است که جامعه نیز به آنان احترام بگذارد و آنان را تکریم نماید. هر کس را خدا برتری دهد، جامعه اسلامی نیز باید برایش برتری قائل شود.^۴

تعاملات اجتماعی و زندگی فردی خود عمل کنیم که دیگر ملت‏ها با دیدن ما عذری برای کوتاهی و پشت‏کردن به دین و معنویت نداشته باشند. در این سوره می‏خوانیم: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَافْعَلُوا الْخَیرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * وَجاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ؛ هُوَ اجْتَباکُمْ... لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیکُمْ وَتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ^۱؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار نیک انجام دهید، باشد که رستگار شوید. و در راه خدا چنان‎که حق جهاد [در راه‏] اوست جهاد کنید، اوست که شما را برگزیده... تا این پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم [جهان] گواه باشید).

در سطحی بالاتر جامعه اسلامی باید به تحولات جهانی واکنش دهد و از دولت‏مردان گرفته تا شهروندان جوامع اسلامی باید بکوشند به شکلی هم‏افزا، نظم جهانی را به سوی توحید و نفی طاغوت^۲ - با تمام مظاهرش همچون استعمار، اشغالگری، تهاجم فرهنگی و زورگویی - جهت‏دهی کنند. این کار از خلق یک اثر هنری آغاز می‏شود تا ایجاد تشکل‏های بین‏المللی و نقش‏آفرینی گسترده در جامعه جهانی.

۴. تکریم و تعظیم علم و جهاد

شناخت برخی مسئولیت‏های فرهنگ‏سازانه قرآنی نیازمند دقت‎نظر و ژرف‏کاوی در تعابیر و آیات است. دقت‎نظر در آیات نشان می‏دهد علم و جهاد از نقاط برجسته و پرشکوه در فرهنگ اسلامی است. قرآن کریم در جای جای خود بر ارزشمندی علم و جهاد تأکید می‏کند و صاحبان آن دو را به شکل ویژه مورد تکریم قرار می‏دهد لذا این مواجهه وحیانی برای افراد جامعه مسئولیت‏ساز است؛ چراکه لازمه تکریم صاحبان علم و جهاد از سوی خداوند این است که جامعه نیز به آنان احترام گذاشته و آنان را تکریم کند بنابراین مسئولیتی به وجود می‏آید به نام تکریم و بزرگداشت اصحاب علم و جهاد.

خداوند در سوره مجادله می‏فرماید: (وَ إِذَا قِيلَ ٱنشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا مِنكُمْ وَ ٱلَّذِينَ أُوتُوا ٱلْعِلْمَ دَرَجَٰتٍ؛^۳ چون گفته شود: برخیزید، پس برخیزید، تا خدا کسانی از شما را