نماز فرمان ده و خود بر آن شکیبا باش). پایداری بر انجام نماز بعد از امر به آن یعنی خودت الگو باش تا این پیشگامی و استمرار پشتوانه امر به معروف تو باشد.

ه‍ - استفاده از طرح، روش و ابزار مناسب

امر به معروف و نهی از منکر، مسئولیتی روشمند است که باید در این زمینه از ابتکار لازم بهره برد. داشتن طرح مناسب بسیار مهم است. امر به معروف و نهی از منکر طراحی شده بسیار کارآمدتر است.

دو داستان از حضرت ابراهیم علیه السّلام نمونه‏های بارزی است که در قرآن کریم آمده است. نخست زمانی است که ابراهیم با طرحی از پیش ریخته شده، درحالی‎که جوانی بیش نبوده، در فرصتی مناسب سراغ بتکده شهر می‏رود و تمامی بت‏ها به جز بت بزرگ را با تبر قطعه قطعه می‏کند و تبر را بر دوش او می‏گذارد و زمانی که مردم شهر از او می‏پرسند: آیا این کار تو بود؟ به کنایه می‏گوید: «کار بت بزرگ بوده است! اگر سخن می‏گویند از آنان پرسش کنید».لذا آنان به خود آمدند.^۱ البته جسارت و جرئت حضرت ابراهیم علیه السّلام برای اجرای چنین نقشه‏ای که ممکن بود جان خویش را بر سر آن نثار کند نیز نکته قابل توجه جدایی است.

داستان دوم زمانی است که ابراهیم باز نیز با طراحی یک برنامه تنبه‏آفرین در برابر قوم خود دم از رب بودن ستاره، و سپس ماه و زمانی دیگر خورشید می‏زند و چون هر یک افول می‏کند از آن رویگردان می‏شود. آخرین پرده این نمایش چنین است: (فَلَمَّا رَءَا الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبی‏ هَذَا أَکبرَ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ یٰقَوْمِ إِنَّی‏ بَرِی‏ءٌ مِّمَّا تُشرکُونَ؛^۲ پس چون خورشید را برآمده دید، گفت: این پروردگار من است، این بزرگ‎تر است. و هنگامی که افول کرد، گفت: ای قوم من، من از آنچه [برای خدا] شریک می‏سازید بیزارم‏).

برای انجام مسئولیت‏های اجتماعی فرهنگ‏سازانه افزون بر طرح، استفاده از «روش» مناسب نیز حائز اهمیت است. برای نمونه در گزارش قرآن از امر به معروف حبیب نجار یا

هنگامی که گروهی از جن را به سوی تو متوجه ساختیم که قرآن را بشنوند؛ وقتی بر آن حاضر شدند به یکدیگر گفتند: خاموش باشید و بشنوید! پس چون [مجلس] پایان گرفت، به سوی قوم خود بازگشتند و آنها را بیم دادند!).

این گزارش نیز گویای این پیام است که هشدار جامعه باید بدون فوت وقت باشد و در نخستین زمان ممکن که انحراف بر ما کشف شد باید اقدام لازم را صورت دهیم.

د - پیشگامی در انجام معروف و ترک منکر

یکی دیگر از مواردی که فعال اجتماعی در عرصه امر به معروف و نهی از منکر باید در خود پرورش دهد اقدام یا اتصاف به معروفی است که در صدد ترویج آن است و نیز دوری از منکری که خواهان ترک آن توسط دیگران است.

این مهارت پشتوانه محکمی برای تأثیرپذیری طرفِ مسئولیت است و در مقابل، نداشتن چنین مهارتی، تخریب‏گر اقدام مسئولانه است؛ چراکه ضمن بی‏اثر ساختن تلاش ترغیبی یا تحذیری، با ارائه دو صحنه متناقض در دید جامعه هدف، بیانگر نوعی نفاق و خبث باطنی در فعال اجتماعی است.

قرآن در این زمینه می‏فرماید: (أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ؛^۱ آیا مردم را به نیکی دعوت می‏کنید، اما خودتان را فراموش می‏نمایید؟!).

همین نکته سبب شده که خداوند در جایی دیگر بعد از مطالبه امر به معروف و نهی از منکر، پیشی در انجام هر کار نیکی را نیز مطالبه نماید تا چنین رفتار متناقضی از سوی شخص مسئولیت‏پذیر صورت نگیرد: (یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُسارِعُونَ فِی الْخَیراتِ وَأُولئِكَ مِنَ الصَّالِحینَ؛^۲ به خدا و روز دیگر ایمان می‏آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می‏کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می‏گیرند؛ و آنها از شایستگان‏اند).

قرآن در جایی دیگر می‏فرماید: (وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَوةِ وَاصْطَبرْ عَلَیهْا؛^۳ و کسان خود را به