یا غریزی آنان می‏گردد لذا با اتهام‏زنی، اهانت، و حتی سوء قصد.^۱ در صدد مقابله و ساکت کردن فعالان اجتماعی فرهنگ‏ساز هستند.

ج - عدم تعلل و فوت وقت

از دیگر مهارت‏هایی که در انجام مطلوب امر به معروف و نهی از منکر مؤثر است، توانایی اقدام سریع و به هنگام است. امر به معروف و نهی از منکر از مسئولیت‏های فوری است؛ چراکه هر چه به منکر زمان داده شود و هر چه معروف معطل بماند، تغییر رفتار مشکل‏تر و دامنه ناهنجاری گسترده‏تر می‏شود.

در گزارش وحیانی از داستان امر به معروف حبیب نجار آمده است که وی از دورترین جای شهر دوان‏دوان و با شتاب آمده و به قوم خود گفت: از فرستادگان پیروی کنید: (وَجَاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یَسْعَی‏ قَالَ یا قَوْمِ اتَّبِعُواْ الْمُرْسَلِینَ).^۲

اینکه در این آیه دویدن و شتاب حبیب نجار گزارش شده برای آن است که بگوید در انجام مسئولیت امر به معروف نهی از منکر نباید زمان را از دست داد و امروز و فردا کرد؛ بلکه باید به موقع وارد صحنه شد و وقت را تلف نکرد.

البته آیه بالا این نکته را نیز برای جامعه اسلامی دارد که حاشیه‏نشین‏ها نیز نسبت به آنچه در قلب جامعه می‏گذرد مسئولیت اجتماعی دارند و دوری یا حاشیه‏نشینی سلب مسئولیت نمی‏کند. کسانی که در فلان روستا زندگی می‏کنند نسبت به آنچه در قلب پایتخت یا کلان‏شهرها می‏گذرد مسئولیت اجتماعی دارند؛ چنان‎که تجربه نشان داده ناهنجاری‏ها از کلان‏شهرها به سایر مناطق سرایت می‏کند.

افزون بر گزارش بالا، قرآن داستان گروهی از جن را بیان می‏کند که وقتی در محضر پیامبر۶ به قرآن گوش فرادادند، عازم هشدار قوم خود شدند: (وَإِذْ صَرَفْنا إِلَیكَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِی وَلَّوْا إِلی‏ قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ؛^۳ (به یاد آور)

برنمی‏دارم؛ چراکه تغییر رفتار در انسان نیازمند اقدام مستمر و پیوسته است.

از دیگر سو وقتی منکر دائماً در حال تکثیر، زایش و رنگ به رنگ شدن است، نهی از آن نیز باید مستمر و همراه ثبات قدم باشد.

بنابراین مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر نیازمند تداوم است؛ یعنی از مسئولیت‏های همیشگی است نه مقطعی و موسمی.

ب - صبر و پایداری

از نگاه وحیانی چهار مورد از مسئولیت‏های اجتماعی به شکل ویژه نیازمند صبر هستند که عبارت‏اند از: جنگ و جهاد،^۱ حفظ اتحاد.^۲ و امر به معروف و نهی از منکر.

خداوند از زبان لقمان می‏فرماید: (یا بُنَی أَقِمِ الصَّلاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلی‏ ما أَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛^۳ ای پسرک من، نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار، و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش. این [حاکی‏] از عزم [و اراده تو در] امور است).

امر به معروف و نهی از منکر دارای دست‏کم سه مانع مهم است: یکی عافیت‏طلبی ذاتی انسان که سبب می‏شود از تن‏ دادن به چنین مسئولیتِ تا حدی مخاطره‏‏آمیز پرهیز کند؛ لذا کش‏مکشی میان نفس راحت‏طلب و عقل مسئولیت‏نگر درمی‏گیرد و حتی بعد از غلبه عقل بر نفس و اقدام به چنین مسئولیت اجتماعی، باز نفس دست‏بردار نیست؛ بنابراین صبر بر وسوسه‏های درونی برای به پایان رساندن این دو مسئولیت ضروری است.

مانع دوم طبیعت و غریزه تدافعیِ «طرف مسئولیت» است که در برابر امر و نهی دیگران (حتی به شکل‏های نرم) واکنش نشان می‏دهد؛ چراکه همیشه طی مسیر قبلی برای او راحت‏تر و از کشش درونی برخوردار است.

مانع سوم، افراد سودجو و منفعت‏طلبی هستند که تغییر فرهنگ جامعه، مانع منافع مالی