در آن مورد رجحان می‏یابد؛ ولی چون به طور طبیعی نهی از منکر نوعی کنترل اجتماعی است، لذا در برابر آن مقاومت می‏شود. بنابراین در اینجا استفاده از ادبیات تشویقی کارآمدتر خواهد بود.

مهارت‏های لازم در امر به معروف و نهی از منکر (لوازم)

ازآنجاکه اقدام به مسئولیت امر به معروف مورد اهتمام ویژه قرآن است، خداوند به مهارت‏هایی که انجام این مسئولیت اجتماعی را ارتقا می‏بخشد و آن را در جایگاه بایسته‏اش می‏نشاند اشاره می‏کند تا افراد با رعایت این موارد از موفقیت لازم در اقدام مسئولانه خود برخوردار شوند.

الف - استمرار

ازآنجاکه امر به معروف و نهی از منکر اقدامی فرهنگ‏سازانه است و فرهنگ نیز از مقوله‏هایی است که تدریجاً شکل می‏گیرند، لذا باید عنصر استمرار به این دو مسئولیت افزوده شوند و افراد انتظار تغییر یا پذیرش سریع را نداشته باشند. بنابراین باید دائماً این مسئولیت انجام گیرد تا به‏تدریج فرهنگ صحیح شکل گیرد یا فرهنگ نادرست اصلاح شود؛ وگرنه با یکی دو بار گفتن چه‎بسا نتیجه ملموسی حاصل نشود.

در بسیاری از آیات بیانگر این دو مسئولیت از فعل مضارع استفاده شده که دال بر استمرار است؛ نظیر (تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ)؛^۱ و (یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر).^۲

قرآن در گزارش اظهار برائت حضرت لوط از انحراف جنسی قومش می‏فرماید او گفت: (إِنِّی لِعَمَلِکُمْ مِنَ الْقالِینَ).^۳ جمله اسمیه در مقام ذم، دال بر استمرار است؛^۴ یعنی لوط نبی گفت: من پیوسته به رفتار شما اعتراض می‏کنم و با آن دشمنی می‏کنم و دست از مبارزه تبلیغاتی و فرهنگی

گرفته است.^۱ همچنین هر گاه امر به معروف در کنار نهی از منکر ذکر شده، امر به معروف مقدم شده است.^۲ و این دو واقعیت می‏تواند نشانگر لزوم اهتمام بیشتر به امر به معروف باشد؛ چراکه در جامعه اسلامی به شکل طبیعی منکرات بیشتر در چشم می‏آیند و لذا انگیزه برای اقدام اصلاحی و هشداری بیشتر است تا اقدام ترغیبی و ایجابی.

همچنین می‏توان این واقعیت را چنین نیز تحلیل کرد که اگر راه معروف‏ها باز شود، زمینه برای منکر کم می‏گردد.^۳ برای مثال وقتی راه ازدواج باز باشد تمایل به فحشا کمتر می‏شود؛ وقتی راه ورزش و تفریح سالم باز باشد گرایش به اعتیاد کمتر می‏گردد؛ اگر قرض‎الحسنه در دسترس باشد کسی سراغ گرفتن وام‏های ربوی نمی‏رود و وقتی کمک‏های نوع‏دوستانه افزایش یابد میزان آسیب‏های اجتماعی ناشی از فقر کمتر می‏گردد. بنابراین امر به معروف با ارتقای فرهنگ انسانی و دینی، عرصه را بر منکرات تنگ‏تر می‏کند.

افزون بر این دو تحلیل، با امر به معروفِ کسی که مرتکب منکر است، به شکل غیرمستقیم، نهی از منکر هم انجام گرفته است؛ چراکه در بسیاری از موارد در مقابل منکر، یک معروفی وجود دارد؛ لذا ترغیب به آن معروف، نهی از منکر است، چنان‎که مدلول التزامی ترغیب به رعایت قانون، نهی از قانون‏شکنی است.

بنابراین آنجا که یک طرف متعین نیست یا قرائنی سبب رجحان یک طرف نمی‏گردد، اولویت با امر به معروف است؛ چراکه به شکل ضمنی نهی از منکر نیز صورت گرفته است و با حذف نهی صریح و جایگزینی ادبیات ایجابی به جای ادبیات سلبی، میزان تأثیرگذاری و نتیجه‏بخشی اقدام مسئولانه نیز افزایش می‏یابد.

البته ممکن است گفته شود تحذیر و هشدار بیش از تشویق جواب می‏دهد چون انگیزه برای دفع ضرر بیش از جلب منفعت است؛ لذا سخنان هشدارآمیز بیشتر برش دارد تا سخنان تشویق‏آمیز. در پاسخ باید گفت گاه (بسته به مورد) این‏گونه است؛ لذا نهی از منکر