لَیسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ ٌ وَتحسَبُونَهُ هَینًا وَهُوَعِندَ اللَّهِ عَظِیم؛^۱‏ و اگر فضل خدا و رحمتش در دنیا و آخرت بر شما نبود، قطعاً به سزای‏ آنچه در آن وارد شدید، به شما عذابی سخت می‏رسید * آن‎گاه که آن [شایعه‏] را از زبان یکدیگر می‏گرفتید و دهان به دهان چیزی را می‏گفتید که بدان علم نداشتید، و آن را کوچک می‏پنداشتید درحالی‎که نزد خدا بزرگ است!).

در واقع این آیه به سه قسمت از گناهان بزرگ آنها در این رابطه اشاره می‏کند: نخست به استقبال این شایعه رفتن و از زبان یکدیگر گرفتن (پذیرش شایعه)؛ دوم منتشر ساختن شایعه‏ای که هیچ‏گونه علم و یقین به آن نداشتند و بازگو کردن آن برای دیگران (نشر شایعه بدون هیچگونه تحقیق)؛ سوم آن را عملی ساده و کوچک شمردن، درحالی‎که نه‎تنها با حیثیت دو فرد مسلمان ارتباط داشت، بلکه با حیثیت و آبروی جامعه اسلامی گره خورده بود (کوچک شمردن شایعه، و به عنوان یک وسیله سرگرمی از آن استفاده کردن).^۲

آیات مربوط به این واقعه، خبری را که ممکن است راست باشد و ممکن است دروغ باشد - به سبب عدم اثبات صحت - بهتان و دروغ خوانده است؛^۳ یعنی از نگاه وحیانی خبر اثبات‏نشده در حکم «دروغ» است و تا صحت سخنی اثبات نگردد نباید آن را به زبان آورد، بلکه حتی باید آن را در حکم دروغ تلقی کرد.

بنابراین ما حق نداریم خبری را که از صحتش اطمینان نداریم، در جامعه پراکنده کنیم؛ زیرا این کار امنیت آبرویی افراد جامعه را مخدوش می‏کند، سبب برهم‏خوردن آرامش روانی جامعه می‏شود و راه ورود شایعات باز می‏شود چرا که شایعه‏سازان زمینه را برای شایعه‏سازی فراهم می‏ببینند و در نهایت برآیند این امور همبستگی اجتماعی را خدشه‏دار می‏کند.

همچنین قرآن در جای دیگر صریحاً امر می‏کند و می‏فرماید: (قُولُوا قَوْلاً سَدیداً؛^۴ سخنی استوار بگویید)؛ یعنی هنگام سخن گفتن، سخن راست و محکم و آنچه را از درستی‏اش

و مفید باشد، آنها را در خدمات خود دلسرد می‏نماید، و گاهی حیثیت چندین ساله آنها را بر باد می‏دهد و مردم را از فواید وجودشان محروم می‏سازد. به همین دلیل اسلام صریحاً هم با «شایعه‏سازی» مبارزه می‏کند و جعل و دروغ و تهمت را ممنوع می‏شمارد و هم با نشر شایعات، و آیه فوق نمونه‏ای از آن است.^۱

بنابراین این مسئولیت در راستای تأمین حقوق جامعه و افراد آن تشریع شده است و گریز از آن سبب تضعیف پیوندهای اجتماعی و بروز تفرقه و شکاف در میان جامعه می‏شود. اگر افراد جامعه، خود را نسبت به تأمین امنیت روانی و آرامش عمومی متعهد و صاحب وظیفه نبینند هر خبری (به‎ویژه در زمینه مسائل امنیتی) را منتشر و همگانی می‏سازند و اذهان عموم مردم را مضطرب و نگران می‏سازند.

از نگاه دیگر این مسئولیت، بخشی از «مسئولیت معرفتی» نیز تلقی می‏شود. مسئولیت معرفتی جنبه‏های فردی و جنبه‏های اجتماعی دارد و اینجا به بعد اجتماعی آن نظر است.

اصل مسئولیت معرفتی، می‏گوید: در برابر اخباری که در فضای سایبری یا فضای فیزیکی خارجی وجود دارند، باید به دنبال اخبار صادق موجه بود؛ لذا مسئولیت‏پذیری در این حوزه یعنی باورهای استخراجی از داده‏ها بر اساس اقدام مسئولانه معرفتی شکل گیرد.^۲

نکته دیگر اینکه مرز شایعه‏پراکنی و اطلاع‏رسانی در مسائل امنیتی، تأیید مقامات مسئول است. خبررسانی‏هایی که قبل از تعیین تکلیف مسئولان صورت می‏گیرد مصداق شایعه‏پراکنی و نشر اخبار تأییدنشده است؛ ولی پس از تأیید متصدیان امر و ارائه سیاست‏های لازم، خبررسانی خواهد بود.

در آیه دیگر خداوند به ماجرای عبرت‏آموز دیگری (جریان افک) اشاره می‏کند و کسانی که آن خبر بی‏اساس را (بدون اینکه نسبت به درستی یا بطلانش اطمینانی داشته باشند) دهان به دهان منتشر ساختند، نکوهش می‏کند و می‏فرماید: (وَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکُمْ وَرَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّکُمْ فِیما أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذابٌ عَظِیمٌ * إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما