فصل اول:

کلیات پژوهش

بیان مسئله

اهتمام به حل مشکلات دیگر افراد جامعه، مشارکت در مسائل اجتماعی، دغدغه رسیدگی به نیازها و کمبودهای افراد آسیب‏دیده یا آسیب‏پذیر، تلاش برای ارتقای مادی و معنوی جامعه و اهمیت دادن به حفظ محیط زیست و دیگر فعالیت‏هایی از این دست، حاصل ویژگی‏ای مثبت در افراد جامعه به نام «مسئولیت‏پذیری اجتماعی» است.

از دیگر سو مسئولیت‏پذیری اجتماعی با رویکرد نقش‏آفرینی مستقیم افراد جامعه، به دلیل اقبال فراوان به رویکرد شرکتی و سازمانی این مقوله، کمتر مورد اهتمام جدی پژوهشگران بوده است تا به ارائه نظریات کاربردی و متنوع در این زمینه گرایش یابند. این در حالی است که در آیات متعدد قرآن شاهد جلوه‏های گوناگون مسئولیت‏پذیری اجتماعی هستیم که مستقیماً متوجه افراد جامعه اسلامی است.

یک بررسی اجمالی نشان می‏دهد بیش از صد آیه در قرآن کریم به انواعی از مسئولیت‏های اجتماعی پرداخته‏اند و جزئیات بسیاری را در این زمینه ارائه کرده‏اند. دقت‎نظر در این آیات، ابعاد مختلفی از نگاه وحیانی به این مقوله را در اختیار پژوهشگر قرار می‏دهد. چنین واقعیتی نشان می‏دهد این قابلیت وجود دارد که بتوان بعد از استنطاق حداکثری آن آیات و شناسایی عناصر اصلی، به نسبت‏سنجی آنها و اهداف خرد و کلان آموزه‏های حاوی آنها پی‏برد و در نهایت به ارائه مدلی هماهنگ و منسجم از نگاه وحیانی به

فراگیر طبیعی و بشری نقشی مؤثر دارد.

گفتنی است موضوع پژوهش حاضر به علوم مختلفی همچون اخلاق، تربیت، مدیریت، روان‎شناسی، جامعه‏شناسی، علوم سیاسی و حقوق مربوط می‏شود؛ لذا ترسیم نگاه قرآن به موضوع می‏تواند زمینهٔ مقایسه دیدگاه‏های بشری با دیدگاه‏های وحیانی را فراهم کند و به توسعه این موضوع در آن علوم کمک نماید. البته شناخت جوانب بحث در آن علوم نیز می‏تواند به درک بهتر اندیشهٔ قرآنی کمک کند و قلمرو پاسخ‏جویی از قرآن را گسترش دهد و در ارائهٔ دقیق‏تر نگاه قرآن مؤثر باشد.

پژوهش حاضر به مدت سه سال و نیم در واحد تفسیر موضوعی پژوهشکده تفسیر اهل‎بیت علیهم السّلام، زیرمجموعهٔ پژوهشگاه قرآن و حدیث دارالحدیث به انجام رسید و لازم است از زحمات تمام کسانی که در به بار نشستن آن زحمت کشیدند، به‎ویژه از ریاست محترم پژوهشکدهٔ تفسیر اهل‎بیت علیهم السّلام جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای عبدالهادی مسعودی و نیز ارزیابان محترم این اثر، حجت‎الاسلام دکتر شمس‎الله مریجی و حجت‎الاسلام رسول موسوی، تشکر نمایم.

همچنین از همراهی و همدلی همسر و فرزندانم در این مدت نسبتا مدید و نیز زحمات فراوانی که پدر و مادرم در راه رشد و بالندگی من متحمل شدند، صمیمانه تشکر و قدرشناسی می‏کنم و برای همهٔ آنان از درگاه خداوند سلامتی، حسن عاقبت، پاداش وافر و توفیق روزافزون مسئلت دارم.

والحمد لله رب العالمین

فروردین ۱۳۹۹ ـ قم