پیچیده با هم دارند. لذا برای اینکه این تعاملات به سهولت و نرمی انجام گیرد نیازمندیم از ارتباطات مکانیکی صرف به سمت ارتباطات انسانی حرکت کنیم ازاین‎رو نیازمند افزودن مهرورزی به تعاملات تعریف‏شده اجتماعی هستیم تا چرخ جامعه بدون سر و صدا و روان، نرم و با سرعت مطلوب به گردش درآید.

اگر مهرورزی از جامعه‏ای حذف شود و تنها روابط مکانیکی حاکم گردد، جامعه در مسیر افزایش اصطکاک قرار می‏گیرد و گردش امور چنان پر برخورد و کند می‏شود که همه را تحت تأثیرات منفی خود قرار می‏دهد و ترقی و پیشرفت جامعه را متوقف می‏سازد و چه‎بسا سرانجامِ چنین جامعه‏ای فروپاشی درونی باشد.

قرآن کریم در دو آیه از افراد جامعه خواسته است مهرورزی و عطوفت را در تعاملات خود وارد نمایند و با یکدیگر با رأفت، نرمی و فروتنی برخود کنند.

در نخستین آیه درباره افراد امت اسلامی در صدر اسلام ـ به عنوان الگویی همیشگی ـ می‏فرماید: (رُحَماءُ بَینَهُمْ؛^۱ با همدیگر مهربانند). یعنی جامعه اسلامی باید آن جامعه اسلامی اولیه را الگو قرار دهد و هماره بر اساس اصل مهربانی و عطوفت بایکدیگر رفتار کنند.

وقتی در جامعه‏ای همه افراد جامعه نسبت به همدیگر حس مهرورزی داشته باشند، به مقتضای همین حس مهرورزی، کسی دیگری را فریب نمی‏دهد، کسی با دیگری تندی نمی‏کند، کسی دیگرای را نمی‏آزاد، کسی از کمک و احسان به دیگری دریغ نمی‏ورزد، کسی نسبت به درد و رنج دیگری بی‏تفاوت نخواهد بود، کسی در برابر گمراهی یا کج‏روی دیگری سکوت نخواهد کرد، کسی منتقد خود را زیر پا له نمی‏کند و... بنابراین و با توجه به وعده الهی در پایان این فراز، مهرورزی همگانی سبب تقویت جامعه ایمانی می‏گردد به شکلی که ستبر، بادوام و انبوه می‏گردد و شمشیری بر گردن نظام کفر می‏گردد؛ چون الگویی جذاب ارائه می‏دهد که همگان را به آن فرا می‏خواند و بازار کفر و بی‏ایمانی کساد می‏گردد.

البته رسیدن به آرمان «رحماء بینهم» بدون ایمان ممکن نیست؛ چراکه مهرورزی نیازمند کنترل خواسته‏ها و امیال، ایثار، احسان بدون چشم‏داشت، مدیریت خشم و

آسیب‏های اجتماعی دامن بزنند. بنابراین یکی از طرق اصلاح جامعه، ارتقای خانواده و تحکیم پایه‏های آن است و در این مورد کسی نمی‏تواند بگوید: «به من چه؟».

همچنین این آیه نشان می‏دهد اسلام به مسائل شورایی وکدخدامنشی توجّه دارد و نباید همه مسائل را به قاضی و دادگاه کشانید، بلکه باید خود افراد درون‏گروهی آنها را حل کنند.^۱

در سطح سوم قرآن کریم به حل چالش و ایجاد صلح و سازش میان گروه‏های اسلامی درگیر یا در آستانه درگیری فرمان می‏دهد و می‏فرماید: (وَإِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَینَهُما؛^۲ و هر گاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتی دهید).

«طائفه» از دو گروه، دو طایفه و دو قبیله شروع می‏شود تا دو حزب، دو جریان، دو فرقه و دو کشور اسلامی. بنابراین هر گاه وحدت جامعه اسلامی در هر سطحی (فامیلی، محلی، منطقه‏ای، ملی یا حتی بین المللی) دست‏خوش دخالت هوا و هوس‏ها شود و روابط برادرانه به تیرگی گراید دیگران مسئولیت دارند بی‏تفاوت نباشند و برای برقراری دوباره صلح و وحدت تلاش کنند. البته این مسئولیت بیشتر بر عهده افراد صاحب نفوذ، حاکمان و دولت‏مردان است و نشان می‏دهد که در جامعه اسلامی باید ساختارهایی (حکومت اسلامی) برای انجام امثال این مسئولیت‏ها پیش‏بینی شده باشد به‎ویژه با نظر به سازوکاری که در ادامه خود آیه بیان می‏شود؛ ولی با این همه مردم عادی نیز می‏توانند با فشار بر خواص جامعه و دولت‏ها یا کمک به مسئولان اصلی، در این زمینه قدم بردارند و به همین اندازه صاحب مسئولیت هستند.

به عنوان یک نمونه زنده در این عصر می‏توان به قضیه تجاوز رژیم سعودی به کشور یمن اشاره نمود و یکی از جهاتی که ورود کشورهای اسلامی به پرونده یمن را لازم می‏سازد همین وظیفه می‏تواند باشد.

۴. مهرورزی همگانی

ارتباطات اجتماعی نظیر ارتباطاتی است که چرخ‏دنده‏های یک ماشین عریض و طویل و