177
مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن

مسئولت، وارد بیان جزئیات شده و به دو دسته همسایگان نزدیک و دور تصریح کرده است.

بنابراین از دیگر موارد مسئولیت‏های اجتماعی، «احسان به همسایگان دور و نزدیک» است و تأکید بر همسایگان دور از آن باب است که به شکل عادی به همسایگان دور توجه نمی‏شود و عموماً افراد خود را نسبت به آنان دارای مسئولیت همسایگی نمی‏بینند ولی از نگاه وحیانی افراد یک محله باید نسبت به مشکلات همدیگر اهتمام داشته باشند.

نکته دیگر اینکه احسان به همسایگان نزدیک و دور، مقید به فقر همسایگان نیست بلکه همچون خویشاوندان به شکل مطلق طرف مسئولیت هستند. بنابراین مجموعه‏ای از رفتارهای نیکو ـ که اعم از کمکهای مالی است ـ همچون صبر بر اذیت‏های ناخواسته همسایه، احوالپرسی، برآوردن درخواست‏ها، عیادت هنگام بیماری، بذل تحفه و... همگی از مصادیق این آیه خواهد بود.

البته انجام این مسئولیت لوازمی هم نیاز دارد که از جمله آنها، ارتباط مستمر میان همسایگان و کسب اطلاع از احوال یکدیگر است. به دیگر بیان این مسئولیت مستلزم رابطه و ارتباط دائم میان تمامی افراد یک محله است.

۴. احسان به دوستان و همکاران نزدیک

از جمله دیگر کسانی که فرد در اجتماع با آنان ارتباط قابل توجهی دارد دوستان و همکاران هستند که شخص مدتی از روز یا هفته را با آنان همدم است لذا از نگاه وحیانی فرد باید در برابر آنان نیز مسئولیت‏پذیر باشد و نسبت به مشکلات، ناکامی‏ها و نیازهای آنان بی‏تفاوت نباشد بلکه لازم است حمایت، یاری، هم‏دلی و در یک کلام احسان خویش را از آنان دریغ نکند.

خداوند در قرآن کریم می‏فرماید: (وَبِالْوالِدَینِ إِحْساناً... وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ؛۱ به پدر و مادر نیکی کنید؛ همچنین به دوست و همنشین).

مراد از «صاحب بالجنب» کسانی هستند که با انسان دوستی و مصاحبت نزدیک دارند اعم از دوستان عادی، دوستان تحصیلی، دوستان خانوادگی، دوستان کاری، دوستان

1.. نساء: ۳۶.


مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
176

۳. احسان به همسایگان

از نگاه وحیانی از جمله کسانی که باید در دایره مسئولیت‏پذیری اجتماعی مورد توجه قرار گیرند همسایگان هستند.

در این باره دو آیه در قرآن کریم وارد شده است. در آیه نخست که از آیات مکی است خداوند می‏فرماید: (فَوَیلٌ لِّلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتهِمْ سَاهُونَ * الَّذِینَ هُمْ یَراءُونَ * وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ؛۱ پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل‏انگاری می‏کنند، همان کسانی که ریا می‏کنند، و از دادن وسایل مورد احتیاج دیگران دریغ می‏کنند!).

در این آیات با لحنی تند کسانی که دادن «ماعون» امتناع می‏ورزند تهدید شده‏اند. بسیاری از مفسران معتقدند که منظور از «ماعون» در اینجا اشیاء جزئی است که مردم مخصوصا همسایه‏ها از یکدیگر به عنوان عاریه یا تملک می‏گیرند.۲ چنان‎که صاحب صحاح معتقد است که «ماعون» عنوانی جامع برای تمامی لوازم خانه است.۳

بنابراین یکی از مسئولیت‏های اجتماعی «رفع نیازهای خرد یا مطالبات خرد همسایگان» است. همچنین با توجه به مکی بودن این آیه فهمیده می‏شود، رفع نیازهای همسایگان متوقف بر اشتراک دینی و حتی ایمان آنان نیست. لذا یک فرد مسلمان نسبت به همسایگان غیرمسلمان و حتی کافر خود نیز مسئولیت دارد.

در آیه دوم، قرآن کریم به شکل کلی امر به احسان به همسایگان دارد و می‏فرماید: (وَبِالْوالِدَینِ إِحْساناً... وَالْجارِ ذِی الْقُرْبی‏ وَالْجارِ الْجُنُبِ؛۴ و به پدر و مادر... و همسایه نزدیک، و همسایه دور نیکی کنید).

در این آیه با دقت خاصی قلمرو این مسئولیت تعیین شده است و ازآنجاکه «همسایه» به خانه‏های نزدیک به ما نمود دارد، خداوند برای تبیین گستره و نیز تأکید بر اهمیت این

1.. ماعون: ۴ ـ ۷.

2.. مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش: ج۲۷، ص۳۶۱.

3.. جوهری [ق ۴]، صحاح: ج ۶، ص۲۲۰۴.

4.. نساء: ۳۶.

  • نام منبع :
    مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
    موضوع :
    موضوع
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    19/08/1400
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1902
صفحه از 394
پرینت  ارسال به