در کنار این همه، جامعه‏دوستی و مشارکت اجتماعی افراد جامعه را در امور اراده کشور، رفع مشکلات و ساختن جامعه مطلوب سهیم و صاحب نقش می‏گرداند و انگیزه‏های اصلاحی و پیش‏برنده را حفظ می‏کند.

اکنون نوبت آن است که به هدف اصلی این فصل بپردازیم و مسئولیت‏های اجتماعی مورد سفارش را در شش دسته مجزا گزارش کنیم. این مسئولیت‏های اجتماعی توسط رسول ظاهر الهی از طریق وحی قرآنی در اختیار ما قرار گرفته است و شامل مواردی است که توسط مصدر الهی (از باب تأسیس یا ارشاد) در اختیار بشر قرار گرفته و البته این پژوهش مدعی انحصار آنها نیست.

دسته اول: مسئولیت‏های نوع‏دوستانه

نخستین مسئولیت‏های اجتماعی که قرآن کریم در سور کوتاه مکی خود در اوایل نزول مطرح می‏کند، مسئولیت‏های نوع‏دوستانه است؛ چراکه این مسئولیت‏ها در ارتباط با نیازهای اولیه افراد جامعه است.

جامعه محلی و جامعه جهانی را افرادی تشکیل می‏دهند که کمترین وجه اشتراک آنان انسان بودن آنهاست؛ لذا نوعی مسئولیت در ارتباط با دیگران متوجه افراد جامعه می‏شود که ریشه در نوع‏دوستی فطری آدمی دارد. به دیگر بیان آدمی به دلایل مختلف مایل است به دیگران کمک کند و از این کار احساس رضایت دارد. با این حال حدود، شرایط و ابعاد این میل درونی چندان برای او روشن نیست؛ لذا شفافیت موضوع نیازمند دقت و بررسی دارد که در این بخش، آن را از دریچه وحیانی مطالعه خواهیم کرد.

برای نمونه می‏توان یکی از ریشه‏های مسئولیت‏های نوع‏دوستانه را قاعده زرین دانست که در نگاه وحیانی به آن توجه شده و می‏تواند نقش تقویتی و کیفیت‏بخشی ایفا کند.

در مسئولیت‏های اجتماعی نوع‏دوستانه و حتی جامعه‏سازانه و هدایتی باید خود را جای افراد آسیب‏دیده و آسیب‏پذیر ببینیم تا بتوانیم بهترین عملکرد را داشته باشیم.^۱ وقتی من خود

بشر احاطه‏ای ندارد و در تبیین تکالیف امروز بشر نیز به شکل تدریجی به مصالح اجتماعی انسان پی‏می‏برد، لذا باید نقصانی را که از این جهات در عقل بشری وجود دارد توسط خالق بشر و کل هستی جبران کرد تا آدمی بتواند سعادت خود و همنوعانش را به‏نیکی تأمین کند.

محورهای مسئولیت‏پذیری اجتماعی در قرآن

مرور مسئولیت‏های اجتماعی که در قرآن کریم برای انسان‏ها تعریف شده نشان می‏دهد که قرآن مسئولیت‏پذیری اجتماعی را در هفت محور مطالبه می‏کند. اول در بعد احسان به خویشاوندان؛ دوم درباره احسان به دیگر افرادی که شخص با آنها رابطه عاطفی ندارد؛ سوم در بعد تقویت همبستگی اجتماعی؛ چهارم در بعد ارتقای فرهنگ و بینش جامعه؛ پنجم در بعد جامعه‏دوستی؛ ششم تقویت رهبری جامعه و مشارکت سیاسی و هفتم مبارزه علیه ظلم.

بنا بر این محورها، آنچه از نگاه وحیانی در ارتباط با جامعه بسیار اهمیت دارد و اهداف مسئولیت‏گذاری گوناگون اسلامی تلقی می‏شوند، عبارت است از تأمین یا تقویت شش عنصر همگانیِ: رفاه، وحدت، فرهنگ، امنیت، اقتدار سیاسی و پیشرفت مدنی.

جامعه‏ای که افراد آن به این شش محور توجه داشته باشند از درون بسیار نیرومند می‏شوند و به تعبیر قرآن (وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی‏ عَلی‏ سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاع؛^۱ مَثَلِ آنها در انجیل چون زراعتی است که جوانه‏های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد کرده که دهقانان را به شگفتی وامی‏دارد)‏؛ چراکه از طرفی با احسان به خویشاوندان، خانواده‏ها و فامیل‏ها به عنوان واحدهای سازنده اجتماع تقویت می‏گردند و با احسان به دیگر انسان‏ها آنچه در محیط خانوادگی حل نشده پوشش داده می‏شود. تقویت همبستگی اجتماعی و ارتقای فرهنگی، موجب افزایش سرمایه اجتماعی می‏گردد. همچنین ظلم‏ستیزی جامعه را در برابر تهدیدات بیرونی محافظت می‏کند. تقویت رهبری جامعه نیز سبب قدرت‏نمایی جامعه در برابر بیگانگان و افزایش قدرت بازدارندگی کشور اسلامی می‏شود.