فصل سوم:

مبانی مسئولیت‏پذیری اجتماعی از نگاه قرآن

پیش‏گفتار

در این فصل به دنبال آنیم که مجموعه‏ای از اصول بنیادین و زیربنایی موضوع مسئولیت‏پذیری اجتماعی را از آیات استخراج کنیم.

بدیهی است که این مبانی ـ همچون اصل بحث ـ با چنین عنوان روشن و صریحی در قرآن کریم ملاحظه نمی‏شوند؛ بلکه باید آیات گویای مسئولیت‏های اجتماعی را با نگاه مبناشناسانه زیر نظر گرفت و پیش‏فرض‏های قرآنی بحث را حدس زد و سپس مورد مطالعه قرار داد.

همچنین لازم است پیوسته مسئولیت‏پذیری اجتماعی را در کلان‏نظام اندیشه قرآنی ملاحظه کنیم و بکوشیم گزاره‏هایی را که می‏توانند تشکیل‏دهنده زیربناهای موضوع باشند، بشناسیم.

در اینجا با استفاده از این دو سازوکار تلاش می‏کنیم مهم‏ترین پیش‏فرض‏های بنیادین قرآن در موضوع مسئولیت‏پذیری اجتماعی را تشخیص دهیم و ضمن تشریح نگاه قرآن درباره آن، کارکرد و نقش آن مبنا را نیز بیان کنیم.

مراد از مبانی مسئولیت‏پذیری اجتماعی

پیش از پرداختن به انواع مبانی مسئولیت‏پذیری اجتماعی لازم است مراد از مبنا و ملاک مبنا بودن یک امر را روشن کنیم.

مبنا، قضیه‏ای خبری و کلی است که پذیرش یا انکار آن سبب اثبات و ابطال موضوع مورد بحث یا توسعه و ضیق مسائل آن می‏گردد. بنابراین چنان‎که هویداست، مبانی نقش

ایجاد زیرساخت‏های لازم برای تحقق اهداف تکالیف اجتماعی، گاه به شکل زمینه‏سازی عملی یا رفع موانع تحقق مسئولیتی اجتماعی و گاه نیز در قالب دست زدن مستقیم به تکلیفی اجتماعی نمودار می‏شود؛

۴. تشویق دیگران که لازمه آن طی مراحل قبلی است؛

۵. ایثار و ترجیح منافع دیگران بر منافع خود که تنها در دستگاه معرفتی توحیدی قابل دفاع عقلانی است.