قرآن کریم عوامل انگیزشی مسئولیت‏پذیری اجتماعی را به سه دسته امیال، اعتقادات و اهرم‏های بیرونی نظیر تشویق، تهدید، الگودهی و فشاراجتماعی تقسیم می‏کند و این می‏فهماند که اگر بخواهیم نرخ مسئولیت‏پذیری اجتماعی را بالا ببریم باید روی تقویت این عوامل سرمایه‏گذاری کنیم.

از نگاه وحیانی کسانی که با عافیت‏طلبی و تن‏آسایی نسبت به انجام مسئولیت‏های اجتماعی خود کوتاهی می‏کنند، نه‎تنها از این کارگاه انسان‏سازی بی‏بهره می‏مانند، بلکه با فرصت‏سوزی، عمر و سرمایه وجودی خود را هدر می‏دهند؛ چراکه هر لحظه از این سرمایه کاسته می‏شود. در عین حال افراد دارای مسئولیت‏پذیری اجتماعی، خیرات را سرازیر جامعه خود می‏کنند. این افراد هستند که سبب برخورداری و صلاح همگان می‏شوند، راه سعادت همگان را هموار می‏کنند؛ جامعه خود را سرافراز و متنعم می‏سازند و از بدبختی و ذلت رها می‏کنند. لذا بزرگ‏ترین هدیه‏ها را این افراد به جامعه خود اهدا می‏کنند.

همچنین از نگاه قرآن یکی از شاخص‏های مهم برای دین‏داری واقعی میزان مسئولیت‏پذیری اجتماعی افراد است. اهل ایمان، دارای تعهد و احساس مسئولیت نسبت به سرنوشت و نیاز دیگر مؤمنان‏ هستند؛ چنان‎که سکوت و بی‏اعتنایی در عرصه‏های اجتماعی، دور از ساحت اهل ایمان‏ است. بنابراین بی‏اعتنایی نسبت به مسئولیت‏های اجتماعی ایمان ناقصی را آدرس می‎دهد.

قرآن کریم درجاتی را برای مسئولیت‏پذیری اجتماعی مطرح می‏کند که هر چه جلوتر می‏رود پرهزینه‏ترین و در عین حال تأثیرگذارتر خواهد بود. این مراتب عبارت‏اند از:

۱. محبت و گرایش قلبی به مسئولیت‏های اجتماعی که همگان قدرت بر آن خواهند داشت و پایه مراحل بعدی را خواهد گذاشت. البته روشن است که این درجه محصول ایمان و آگاهی است؛

۲. اقدام زبانی که عمده مسئولیت‏های اجتماعی را در بر می‏گیرد و دست‏کم به فرهنگ‏سازی عمومی کمک می‏کند و زمینه لازم را برای اقدامات عملی فراهم می‏آورد؛

۳. اقدام عملی که گاه به شکل حضور و مشارکت اجتماعی، گاه در قالب تأمین مالی و

هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند).

این آیه در واقع پرده از مرتبه‏ای بسیار عالی از مسئولیت‏پذیری را معرفی می‏کند تا نشان دهد از «اقدام عملی» (که منصرف به انجام عادی مسئولیت‏های اجتماعی است) مرتبه‏ای بالاتر به نام ایثار وجود دارد.

جمع‏بندی و نتیجه‏گیری

«مسئولیت‏پذیری اجتماعی افراد» (در برابر مسئولیت اجتماعی شرکتی)، در عرصه پژوهش، موضوعی نسبتاً نوظهور است؛ به گونه‏ای که ترکیب «مسئولیت اجتماعی» غالباً منصرف به نوع شرکتی آن است. با این همه این موضوع در قرآن کریم به گستردگی مورد توجه قرار گرفته است که نشان از اهمیت و نقش آن در تکامل انسان و جامعه دارد. قرآن کریم به عنوان سخن خالق بشر و همه آنچه در ارتباط با آدمی است حاوی آموزه‏های فراوایی درباره اهمیت، انواع، انگیزش‏ها و دیگر ابعاد مسئولیت‏های اجتماعی است.

مسئولیت‏پذیری اجتماعی یک ویژگی مثبت انسانی و نوعی دغدغه‏مندی است که شخص را بر آن‏ ‏می‏دارد که در برابر سعادت و رفاه جامعه و دیگر انسان‏ها بی‏تفاوت نباشد و به شکل خلاصه می‏توان آن را این‏گونه تعریف کرد: مهارت هدایت نگرش، احساس و رفتار برای بهبود سعادت و رفاه هم‏نوعان و حضور مؤثر در صحنه‏های اجتماعی.

این مفهوم از نگاه وحیانی دارای شاخص‏هایی است که آن را منحصر به فرد می‏گرداند. بر این اساس، از نگاه قرآن ایفای مسئولیت‏های اجتماعی امری آزاد و کاملاً داوطلبانه نیست که هر گاه شخص میل به ایفا نداشت یا منافع شخصی او به خطر افتاد از ادامه مسیر سر باز زند؛ بلکه انتخاب زندگی در جامعه، قبول پیمانی نانوشته است مبنی بر لزوم مسئولیت در برابر نسل‏های قبل، حاضر و آینده است.

همچنین از منظر وحیانی مخاطب مسئولیت‏های اجتماعی افراد جامعه (فردی یا جمعی) هستند؛ یعنی مسئولیت‏پذیری اجتماعی خصلتی که متکفل اصلی آن انسان‏ها هستند نه شرکت‏های اقتصادی یا نهادهای حکومتی.