آنان صدقه‏ای بگیر تا به وسیله آن پاک و پاکیزه‏شان سازی).

یکی از کارکردهای انفاق این‏چنینی، زدودن دلبستگی‏های غیرالهی، خالی کردن دل از غیرخدا و زمینه‏سازی برای رسیدن به مقام ابرار است. در حقیقت انفاق برای این نیست که شکم دیگری سیر شود، بلکه برای آن است که خود انسان درمان گردد.

در آیه‏ای دیگر می‏خوانیم: (وَ أَنفِقُوا خَيْرًا لأِّنفُسِكُمْ وَ مَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولٰئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ؛^۱ و مالی برای خودتان [در راه خدا] انفاق کنید، و کسانی که از خسّت نفس خویش مصون مانند، آنان رستگاران‏اند).

بنابراین برای ریشه‏کن کردن بخل و حرص که در درون انسان ریشه دارد،^۲ باید دارایی مورد علاقه را داد.

از این رو در مکتب اسلام، هدف از انفاق تنها فقرزدایی نیست، بلکه رشد انفاق‎کننده نیز مطرح است. دل کندن از محبوب‏های خیالی و شکوفا شدن روح سخاوت، از مهم‏ترین آثار انفاق برای انفاق‎کننده است‏.^۳

بنابراین در انفاقِ دارایی محبوب، بیش از اینکه گیرنده سود کند، دهنده سود می‏کند؛ چراکه اولاً این مال برایش تبدیل به ثواب و پاداشی ماندگار می‏شود؛ ثانیاً چند برابر آنچه انفاق کرده به او بازمی‎گردد؛ ثالثاً سبب تربیت و رشد روحی او و کم شدن اسارت و دلبستگی او به دنیا می‏شود و رابعاً طعم لذتی روحی و آرامشی درونی را می‏چشد.

همچنین خداوند در آیه‏ای دیگر می‏فرماید: (لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ... آتَی الْمالَ عَلی‏ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبی‏ وَالْیَتامی‏ وَالْمَساکینَ؛^۴ نیکوکاری آن است که کسی... مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان بدهد).

آیه می‏فرماید انسان باید مال محبوب را با حفظ محبوب بودن در راه خدا انفاق کند،

افراد جامعه، استیفای حقوق اعضای جامعه است. برای نمونه، فرد فرد جامعه دارای حق برخورداری از رفاه نسبی، حقِ داشتن خانواده، حق زندگی در امنیت، حق رشد معنوی و حق زندگی در محیط سالم اخلاقی هستند. ازاین‎رو مسئولیت رسیدگی به اقشار ضعیف، تسهیل ازدواج، تقویت رزمندگان، حمایت از دستگاه ارشاد، نهی از فساد و... در قبال این حقوق وضع می‏شود تا سازوکاری برای تأمین آنها برای همگان باشد.

در این مثال‏ها فلسفه مساق عبارت است از: احیای حقوق دیگران یا به تعبیر دقیق‏تر، احیای حقوق افراد جامعه که شخص مسئولیت‏پذیر نیز یکی از آنهاست.

در عین حال، فلسفه مساق یک جنبه فردی هم دارد. مراد از این جنبه آن است که فرد مسئولیت‏پذیر نیز حقوقی دارد که در پرتو مسئولیت‏پذیری‏ خودش احیا و تأمین می‏شود.

هر شخصی در برابر حقوقی که کلید آن تنها در دست دیگران است، پاره‏ای حقوق فردی نیز دارد که کلید آن در دست خود شخص نیز هست یا اساساً تنها در دست خودش است. برخی از این حقوقِ نوع دوم عبارت‏اند از حق رشد روحی و معنوی، حق سعادت و حق رهایی از رذایل اخلاقی. بنابراین هر فردی با اقدام به مسئولیت‏های اجتماعی، این حقوق فردی خود را نیز استیفا می‏کند.

قرآن کریم می‏فرماید: (لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛^۱ هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‏رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‏دارید، انفاق کنید).

آنچه در این آیه خواسته شده صرف کمک مالی به نیازمندان نیست، بلکه کمک باکیفیت و انفاق قسمتی از دارایی مورد علاقه است. این آیه می‏گوید اگر بخواهید به مقام ابرار برسید، باید آن مالی را که محبوب شماست انفاق کنید؛ چراکه انفاقِ برجسته‏ترین مال‏هاست که می‏تواند محبت مال را بکاهد و آدمی را از بندگی مال دنیا برهاند. اساساً دلبستگی به مال و مظاهر دنیایی نوعی پلیدی و آلودگی را به همراه دارد؛ لذا قرآن کریم در جریان زکات به پیغمبر صلی الله علیه و آله می‏فرماید: (خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکّیهِمْ بِها؛^۲ از اموال