انسان‏ها دغدغه داشته باشد. بنابراین می‏توان گفت: مسئولیت‎پذیری اجتماعی، نوعی دغدغه‏مندی است که شخص را بر آن‏ ‏می‏دارد که در برابر سعادت و رفاه جامعه و دیگر انسان‏ها بی‏تفاوت نباشد و به تکالیف اجتماعی که بر عهده اوست اهتمام ورزد.

دغدغه اجتماعی در عمل دارای دو بخش مهم است: یکی اهتمام به نیازهای دیگر انسان‏ها و جامعه و دیگری مشارکت و حضور مؤثر در صحنه‏های اجتماعی و تعیین سرنوشت جمعی. بنابراین می‏توان به شکل خلاصه مفهوم مسئولیت‏پذیری اجتماعی را به معنای «مهارت هدایت نگرش، احساس و رفتار برای بهبود سعادت و رفاه همنوعان و حضور مؤثر در صحنه‏های اجتماعی» دانست.

نکته قابل توجه در این تعریف، مهارت بودن مسئولیت‎پذیری اجتماعی است؛ یعنی امری که دارای نوعی پایدار و سهولت در بروز باشد؛ وگرنه ممکن است در یک مورد شاهد رفتار مسئولانه اجتماعی باشیم ولی نتوان شخص را دارای فضیلت مسئولیت‏پذیری اجتماعی محسوب کنیم.

همچنین باید گفت مسئولیت‏پذیری اجتماعی تنها دارای بعد احساسی نیست، بلکه مشتمل بر بعد نگرشی و رفتاری نیز هست؛ یعنی شخص افزون بر احساس تعهدی که نسبت به دیگران و حضور اجتماعی دارد باید دارای باورها و رفتارهای دیگرگرا نیز باشد تا به این ترکیب متصف شود.

گفتنی است مسئولیت‏پذیری اجتماعی به عنوان فضیلتی اخلاقی ـ رفتاری که سبب می‏شود شخص نسبت به آنچه پیرامون او می‏گذرد بی‏تفاوت نباشد، دارای معادلی مصطلح در قرآن یا حتی روایات نیست اما مفهوم آن در بسیاری از آیات وجود دارد.

ب - شاخص‏های مسئولیت‏پذیری اجتماعی قرآنی

مسئولیت‏پذیری اجتماعی مورد نظر قرآن که ما از آن به مسئولیت‏پذیری اجتماعی قرآنی (یا با اختصار «مساق») تعبیر می‏کنیم دارای ویژگی‏های خاصی است که آن را منحصر به فرد می‏گرداند و زمینه مقایسه آن با دیگر رویکردها را فراهم می‏کند. این ویژگی‏ها عبارت‏اند از:

۳. اجتماع

از منظر جامعه‏شناسی، «اجتماع»^۱ به شکل‏های گوناگون تعریف شده است و به جز این مفهوم که اجتماع را مردم تشکیل می‏دهند، هیچ توافق کاملی درباره ماهیت آن وجود ندارد.^۲

البته در تعریف «جامعه»^۳ وفاق بیشتری است و به گروهی از مردم گفته می‏شود که در یک قلمرو جغرافیایی مشخص زندگی می‎کنند، فرهنگ مشترکی دارند و با مردمی که در همان قلمرو زندگی می‏کنند ـ در مقایسه با مردم سرزمین‏های دیگر ـ کنش متقابل بیشتری دارند.^۴

در زبان فارسی و تازی (بر عکس زبان انگلیسی) اسم منسوب از واژه «جامعه» ساخته نمی‏شود؛ بلکه در عوض از صفت «اجتماعی» برای آن مقصود استفاده می‏شود. لذا این صفت با معنای جامعه در ارتباط است. پس هر گاه واژه «اجتماعی» امری را توصیف می‏کند، به معنای لحاظ دیگر انسان‏های هم‏گروه و اراده طرف داشتن آن امر است و احترازی است از جنبه فردی آن. به دیگر سخن بیانگر «در ارتباط با گروه بودن» آن امر است؛ یعنی آن امر به دیگر اعضای گروه جامعه ارتباط دارد. به تعبیر گولد^۵ مراد از آن، اشاره به رفتاری است که (هشیار یا ناهشیار) به سوی سایر مردم جهت‏گیری شده باشد.^۶

تعریف مسئولیت‏پذیری اجتماعی

مفهوم‏شناسی اجزای ترکیب «مسئولیت‏پذیری اجتماعی» نشان می‏دهد مسئولیت‏پذیری اجتماعی یک ویژگی مثبت انسانی است. ویژگی‏های انسانی ویژگی‏هایی ذاتی یا اکتسابی هستند که افکار، احساسات و رفتار انسان را مدیریت می‏کند و ازآنجاکه مسئولیت‏پذیری اجتماعی، جنبه اجتماعی دارد، این ویژگی روابط میان فرد از یک سو و جامعه و دیگر انسان‏ها از سوی دیگر را مدیریت می‏کند و شخص را وامی‏دارد نسبت به سعادت، رفاه و رفع نیازهای دیگر