واقعیت نزدیک‎تر باشد و بتواند ترسیم دقیق‏تری از ارتباطات و جزئیات ارائه دهد، کارآمدی بیشتری خواهد داشت.

جهت پیشنهاد مدل باید عناصر اصلی و فرعی، عنصر کانونی، نوع ارتباطات میان تمامی اجزا و سایر داده‏هایی که در مراحل قبلی بر پژوهشگر روشن شده است، با توجه به توالی‏ها و تقدم و تأخرهای استنباطی، به شکل یک نمودار بر روی کاغذ ترسیم گردد. سپس پژوهشگر باید روی حلقه‏های مفقود تأمل نماید و با تغییر چندباره زاویه دید و بهره‏گیری از خلاقیت و ذکاوت شخصی سعی در پیشنهاد دقیق‏ترین و مفیدترین مدل داشته باشد.

۶. ارزیابی مدل

پس از طراحی مدل پیشنهادی باید به ارزیابی آن پرداخت و اعتبار و کارآمدی نسبی آنچه استنباط و طراحی شده نشان داده شود. بدین منظور (گذشته از اینکه اتقان استنباط و پژوهش و نیز معقول بودن مدل پیشنهادی، می‏تواند اعتبار لازم را به مدل و نظریه برخاسته از آن ببخشد) مقایسه با مدل‏های هم‏عرض شیوه مناسبی برای ارزیابی تلقی می‏شود و در این پژوهش نیز سعی می‏شود مدل نهایی و نظریهٔ برخاسته از آن با آنچه در این ارتباط وجود دارد مقایسه گردد.

البته روش‏های دیگری نیز برای اعتبارسنجی مدل‎های استنباطی از قرآن وجود دارد؛ از جمله آزمون تجربی مدل یا جست‏وجوی شواهد عینی برای مدل استنباطی و دیگر روش‏هایی که برای اعتبارسنجی مدل‏ها به کار گرفته می‏شود.

پس از این شناسایی باید به طبقه‏بندی مقولات اصلی بپردازیم و بکوشیم هر دسته از مقولات اصلی همگن را در یک طبقه، تعریف کنیم و به این شکل فصول مختلف موضوع را از هم جدا سازیم.

۳. ارتباط‏یابی

مراد از این بخش عبارت است از اینکه هم رابطه میان طبقات (فصول پیشنهادی) مختلف بررسی و کشف شوند و هم نوع ارتباط و تأثیر و تأثرات میان مقولات اصلی ذیل یک فصل بررسی شود و در ادامه مقولات فرعی هر عنوان اصلی بایکدیگر ارتباط‏سنجی گردد.

۴. جایگاه‏شناسی مقوله‏ها

غرض از این مرحله سامان‏دهی و مدیریت داده‏هاست؛ یعنی با استفاده از تحلیل ارتباطی در مرحلهٔ قبل، می‏توان ترتیب و توالی منطقی میان مقوله‏ها را شناسایی کرد و درباره تقدم و تأخر علّی هر مقولهٔ اصلی یا فرعی سخن گفت. البته ممکن است مبنای تأخر و تقدم تنها بحث علیت نباشد، بلکه با توجه به آموزه‏های قرآنی ممکن است نوعی دیگر از تأخر و تقدم حاکم باشد.

به هر حال در این مرحله، مقوله‏هایی که پیشتر جایگاه دقیقی نداشتند، تحت نظامی هماهنگ و یکپارچه چینش می‏شوند و پیوندهای جدیدی میان کل مجموعه برقرار می‏شود و نسبت همه عناصر اصلی و فرعی با یک «مقوله کانونی»، که ممکن است پیشتر وجود داشته است یا اکنون انتزاع شده است، برقرار می‏شود.

۵. پیشنهاد مدل

مراد از مدل، یک نمودار هندسی هماهنگ و منسجم از مقولات و عناصر موضوع است که جایگاه هر عنصر را در کل مجموعه و نوع ارتباطی را که با بخش‏های دیگر مجموعه دارد، به‎درستی نشان می‏دهد؛ درست همچون یک نقشه جغرافیایی که موقعیت و مختصات هر مکانی را با حذف جزئیات نشان می‏دهد.

هدف از ترسیم مدل، آسان‏سازی فهم نظام یک موضوع است و هرچه این نمودار به