افرادی معصوم هستند، اما در نبود آنان و به دستور خود آنان، فقیه جامع‏الشرایط نایب عامشان است. لذا یکی از مسئولیت‏های خطیر اجتماعی، فرمان‏برداری از پیشوای الهی جامعه یعنی فقیه جامع‏الشرایط است.

در این آیه به دو شیوه، اهمیت فرمان‏برداری از امام جامعه را نشان داده است. اول اینکه تعبیر به «ای کسانی که ایمان آورده‏اید» پیش از فرمان به اطاعت از اولیای امر، بیان می‏کند اطاعت از فرامین پیشوای الهی جامعه گواه ایمان است؛ دوم اینکه اطاعت از پیشوای الهی جامعه در کنار اطاعت از خداوند قرار گرفته است و این اهمیت فرمان‏برداری از رهبری الهی جامعه را می‏رساند. فراتر از این، در قرآن کریم هر کجا صریحاً به اطاعت از خداوند دستور داده شده، در ادامه به اطاعت از رسول۶ نیز دستور داده شده است^۱ که نشان می‏دهد اطاعت از رهبران الهی جامعه، اطاعت از خداوند است.

این فرمان‏برداری از پیشوای الهی جامعه، سبب می‏شود قدرت مدیر جامعه در اوج قرار گیرد و در نتیجه قدرت کل نظام اسلامی افزایش یابد؛ چراکه سران دیگر کشورها خواهند دانست که سرباز جان‏برکف چنین رهبری تنها سربازان فعال در پادگان‏های آن کشور نیست، بلکه همه جمعیت آن کشور، سرباز آماده جهاد او هستند. ازاین‎رو مستکبران دنیا به رغم بودجه‏های دفاعی چند ده میلیارد دلاری، از چنین ساخت مستحکم اسلامی می‏هراسند و جرئت تعدی نظامی نخواهند داشت.

ب - تعابیر سلبی

گاه قرآن کریم مسئولیت اطاعت از امام جامعه را با ادبیات سلبی بیان کرده و برای نمونه فرموده است: (وَما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ یعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِیناً؛^۲ و هیچ مرد و زن مؤمنی حق ندارد هنگامی که خدا و فرستاده‏اش به کاری فرمان دهند، برای آنان در کارشان اختیاری باشد؛ و هر کس خدا

احکامی که صادر می‏کند تخطی کند.^۱

به هر حال فرمان‏برداری از پیشوای الهی جامعه در آیات فراوانی مورد مطالبه و تنبه واقع و به طرق مختلف بیان شده است و جالب آنکه همگی در شمار آیات مدنی هستند.^۲

در آیات مکی درباره اطاعت و فرمانبری از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله سخنی نیامده است؛ درحالی‎که اطاعت از دستورها پیامبر در مکه نیز لازم بوده، ولی زمانی که ایشان عملاً در مدینه مدیریت جامعه را در دست می‏گیرند و شیوه‏ای جدید برای اداره جامعه‏ای که پیشتر به شکل قبیله‏ای اداره می‏شد، تاسیس می‏کنند، بر اطاعت از ایشان تصریح و تأکید می‏شود تا این پیام را برساند که لازم است از دستورهای زمامدار حکومت اسلامی اطاعت شود.

البته تبعیت از پیامبر در آیات مکی نیز آمده است^۳؛ اما تبعیت (به معنای پیروی) غیر از اطاعت (به معنای فرمانبری) است.^۴

به هر حال در آیات مدنی شاهد سه گونه تعبیر درباره لزوم اطاعت از امام جامعه اسلامی هستیم که در نوع خود منحصر به فرد است و اهمیت این مسئولیت را گوشزد می‏کند:

الف - تعابیر ایجابی

در شمار متعددی از آیات به شکل صریح نسبت به اطاعت از امام و ولی جامعه اسلامی امر شده است. از جمله در یک نمونه بسیار روشن خداوند فرموده است: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ؛^۵ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید).

در این آیه خداوند افراد جامعه ایمانی را به اطاعت از خداوند و اطاعت از پیامبر۶ و اولیای امر مکلف می‏سازد. با توجه به الزام به فرمان‏برداری مطلق از اولی‏الامر، اولیای امر