جامعه تعریف می‏شوند و از دیگر سو به بعد خاصی از جامعه معطوف هستند که با قدرت و اداره امور کلان جامعه گره خورده است.

توجه قرآن به این سنخ مسئولیت‏ها خبر از جامعیت نظام مسئولیت اجتماعی اسلامی دارد و نشان می‏دهد برخلاف قرائت سکولار از دین، قرآن به نحو شایسته دارای معارف سیاسی ـ اجتماعی است؛ چنان‎که اصل طرح مسئولیت‏های اجتماعی به شکل گسترده در قرآن کریم آن قرائت را پیش‏تر بی‏اعتبار ساخته است.

مسئولیت‏های سیاسی قرآن در صدد است اوضاع مدیریت کلان جامعه را سامان بخشد و به اداره هر چه بهتر امور افراد جامعه ایمانی کمک کند. این مسئولیت‏ها برای جامعه اسلامی قدرت‏ساز هستند و زیربنای سخت‏افزاری انجام یا بهبود دیگر مسئولیت‏های اجتماعی را فراهم می‏آورند. همچنین مایه استقلال و عزت جامعه اسلامی می‏گردند و توطئه دشمنان جامعه اسلامی را خنثا می‏کنند. بنابراین در مجموع به لحاظ کارکردی مقدم بر دیگر مسئولیت‏های اجتماعی و در عمل برکات بیشتر و پایدارتری را به همراه خواهند داشت.

مرور مسئولیت‏های سیاسی در قرآن نشان می‏دهد عناصر محوری آنها، حکومت، رهبری و مشارکت سیاسی است و مهم‏ترین آنها عبارت‏اند از:

۱. قیام برای خدا

نخستین سنگ بنای تأسیس یک نظام سیاسی اسلامی برای مدیریت کلان جامعه، آن است که مردم یک جامعه به پاخیزند و خود را از شر نظام‏های سیاسی غیراسلامی یا فاسد رها کنند و سپس برای تحقق اهداف قیام خود تا آخر، خالصانه در میدان باشند؛ گرچه رسیدن به چنین نقطه‏ای بسیار دشوار است.

همین جایگاه خطیر قیام برای خدا، سبب شده که قرآن با بیانی منحصر به فرد از پیامبر خود بخواهد که تنها پند الهی به مردم را قیام برای خدا اعلام کند.

در سوره سبأ می‏خوانیم: (قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنی‏ وَفُرادی؛^۱ بگو: من تنها به شما

در همان روز است که از همه نعمت‏ها پرسیده خواهید شد).

بنا بر این آیه نورانی هر چه مصداق نعمت قلمداد شود مسئولیت می‏آورد.^۱ نعمت نیز یا اختصاصی است یا عمومی. از بزرگ‏ترین نعمت‏های همگانی آب، خاک، هوا، جنگل، صحرا و دیگر مصادیق محیط زیست طبیعی است. لذا استفاده درست از نعمت محیط زیست طبیعی مسئولیتی همگانی است.

افزون بر اینها، قرآن به‎صراحت فساد در زمین را نکوهیده و بر لزوم نهی از آن تأکید می‏کند و روشن است که یکی از مصادیق فساد، فساد زیست‏محیطی و آلوده کردن و تخریب محیط زیست است.

خداوند در نکوهش کوتاهی اقوام گذشته و سکوت در برابر فساد در زمین می‏فرماید: (فَلَولا کانَ مِنَ الْقُرُونِ مِنْ قَبْلِکُمْ أُولُوا بَقِیَّةٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسادِ فِی الْأَرْضِ؛^۲ پس چرا از نسل‏های پیش از شما خردمندانی نبودند که [مردم را] از فساد در زمین باز دارند؟).

بنا بر این آیه، یکی از مسئولیت‏های اجتماعی «نهی از فساد در زمین» با انواعِ زیست محیطی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، فردی، مالی و... است. خداوند در جای دیگر فساد در خشکی و دریا توسط مردم را نکوهش می‏کند و می‏فرماید: (ظَهَرَ الْفَسَادُ فی الْبرَّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیدِی النَّاس؛^۳ فساد، در خشکی و دریا به دلیل کارهایی که مردم انجام داده‏اند آشکار شده است‏).

چنان‏که بیان شد، فساد مصادیق متعدد دارد و یکی از مصادیق آن فساد زیست‏محیطی است و اتفاقاً در این آیه با توجه به اشاره به خشکی و دریا، بارزتر به چشم می‏آید.

دسته پنجم: مسئولیت‏های سیاسی

پنجمین دسته از مسئولیت‏های اجتماعی در قرآن کریم مسئولیت‏های سیاسی‏اند. مراد از مسئولیت‏های سیاسی، وظایفی است که در ارتباط با حکومت، رهبری جامعه و نظام اداره امور کشور قرار دارند. این تکالیف از سویی اجتماعی‏اند؛ چراکه در محدوده رابطه فرد و