مدیریت کنند.

برای نمونه عدالت در توزیع ثروت و امکانات یا عدالت در روابط خارجی، عدالت قضایی در دستگاه قضایی حکومت و نیز رعایت عدالت اجتماعی درباره ارباب‏رجوع و برابری در قانون‏گذاری و مطالبه قانون‏گرایی، جنبه‏هایی از عدالت است که متولی آن قدرت‏های حاکم است و مردم تنها نقش نظارتی دارند، ولی کسی که باید این ابعاد را به منصه ظهور برساند حاکمان و مسئولان حکومت هستند.

علامه طباطبائی نیز پس از برداشت عدالت اجتماعی از یکی از آیات قرآن، می‏نویسد: «ازآنجاکه حکومت زمام جامعه و سررشته مدیریت آن را به دست گرفته، اقامه عدالت را بر عهده دارد.»^۱

اما پرسش مهمی در اینجا وجود دارد که چرا قرآن کریم سخنی صریح از نقش دولت‏ها و حاکمان در برقراری عدالت ندارد و تنها بر نقش مردمی تأکید کرده است.

یکی از پاسخ‏هایی که در امثال این مورد وجود دارد، کفایت دلالت اقتضاست؛ یعنی وقتی عدالت قضایی یا عدالت در روابط خارجی بیان می‏شود، پیش‏فرض آنها لزوم نقش‏آفرینی دولت‏ها به عنوان نمایندگان مردم است.

همچنین ازآنجاکه مسئولان جامعه، منتخبان و وکلای مردم هستند، بنابراین اصل و ریشه این مسئولیت‏ها به مردم باز می‏گردد؛ لذا خطاب صریح به آنان کفایت از خطاب به فرع می‏نماید.

الزامات

از نگاه وحیانی استقرار عدالت در جامعه لوازم و الزاماتی دارد که تا به آنها تن داده نشود نمی‏توان شاهد نسیم عدالت بود.

۱. احسان

گرچه اصل در جامعه ایمانی عدالت و مساوات است، اما اگر جامعه‏ای تنها عدالت را (که پایه آن حقوق افراد است) ملاک عملکردهای خود قرار دهد، در صحنه عمل دچار مشکل

(امر به عدالت) است.

همچنین دقت در بافت این آیه نشان می‏دهد که در پسِ منطوقش نکته ‏مهمی نهفته است و آن اشاره به جایگاه افرادی است که مردم را به عدالت دعوت می‏نمایند. در این آیه آمران به عدالت در ردیف پیامبران شمرده شده‏اند و کفر به خداوند و کشتن پیامبران و کشتن این‏گونه افراد در یک سطح قرار گرفته است و این نهایت اهتمام اسلام را به مسئله بسط عدالت در اجتماع روشن می‏سازد.^۱

همسو با اشاره آیه قبلی، در سوره نحل نیز توجه مجدد به عدالت‏خواهی شده است. خداوند در یک تمثیل قرآنی برای مقایسه کافر و مؤمن، از «آمر به عدل» در برابر برده گنگ و بی‏دست و پا یاد می‏کند و می‏فرماید: (وَضَرَبَ اللَّهُ مثلاً رَجُلَینِ أَحَدُهُما أَبْکَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَىٰ شَىْ‏ءٍ وَهُوَ کُلٌّ عَلی‏ مَوْلاهُ أَینَما یُوَجِّهْهُ لا یَأْتِ بِخَیرٍ هَلْ یَسْتَوی هُوَوَمَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَعَلی‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ؛^۲ و خدا مثلی [دیگر] می‏زند: دو مردند که یکی از آنها لال است و هیچ کاری از او برنمی‏آید و او سربار خداوندگارش می‏باشد. هر جا که او را می‏فرستد خیری به همراه نمی‏آورد. آیا او با کسی که به عدالت فرمان می‏دهد و خود بر راه راست است یکسان است؟).

این بیان افزون بر تأمین غرض اولیه آیه (منطوق)، می‏خواهد با اشاره بگوید قدرت تکلم باید در مسیر عدالتخواهی به کار گرفته شود و فرد با ایمان باید با جسارت و قدرت امر به عدالت کند و چنین شخصی، فردی کارآمد، توانمند و مطلوب است. همچنین با توجه به تقابلی که در این آیه ترسیم شده است، چه‎بسا بتوان برداشت کرد هر که عدالتخواه نباشد، گنگ و بی‏خاصیت است.

ب - نقش دولت‏ها و حکومت

با توجه به ابعاد عدالت که پیش‏تر بیان شد، اجرای برخی ابعاد عدالت عمدتاً در دست افراد جامعه نیست، بلکه وظیفه دولت‏ها و حکومت‏هاست که آنها را اجرایی سازند یا دست‎کم