است که مردم با تشکیل حکومتی مقتدر و عدالتخواه، عدالت را برپا می‏کنند؛ چراکه برپایی عدالت بدون یک حکومت این چنینی امکان‏پذیر نیست.^۱

۲. امر به قسط (عدالت‏خواهی)

از نگاه وحیانی نقش مردم در آرمان عدالت تنها به عدالت‏ورزی و رعایت عدالت منحصر نیست بلکه باید دائماً دیگران - اعم از افراد عادی و مسئولان جامعه - را به عدالت‏ورزی ترغیب کنند. آنان باید با مطالبه عدالت ورزی از مردم و کارگزاران، تشویق دولت‏مردان عدالت‏ورز، نهی از منکر عدالت‏گریزان و انتقاد از بی‏عدالتی‏ها، به برپایی عدالت همه‏جانبه کمک کنند. بنابراین از نگاه قرآن افراد جامعه باید هم عدالت‏ورز و هم عدالت‏طلب باشند؛ چراکه هوای نفس، گرایش‏های قومی و قبیله‏ای، دنیاطلبی و ویژه‏خواری دائماً در برابر استقرار عدالت سنگ‏اندازی می‏کنند؛ لذا لازم است دائماً مسیر اجرای عدالت هموار و آن مقدار که اجرا شده است استحکام یابد و آن مقدار که پیموده نشده است مطالبه و پیگیری شود و همیشه بر سر زبان‏ها و قلم‏ها باشد.

قرآن با تفکر «تنها خودت را اصلاح کن، دیگران اصلاح می‏شوند» یا «خودت را اصلاح کن، دیگران خود دانند» مخالف است و خواستار ترقی و اصلاح فعال برای همه جامعه است؛ به همین‏ سبب امر به معروف و نهی از منکر را به گستردگی مورد توجه قرار داده است.

خداوند در سوره آل‏عمران می‏فرماید: (إِنَّ الَّذِینَ یَکفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ ٱلنَّبِيِّينَ بِغَیرِ حَقٍّ وَیَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ؛^۲ کسانی که نسبت به آیات خدا کفر می‏ورزند و پیامبران را به ناحق می‏کشند، و مردمی را که امر به عدالت می‏کنند به قتل می‏رسانند، و به کیفر دردناکی بشارت ده!).

خداوند در ضمن بیان تهدید دشمنان انبیا (که در واقع دشمنان عدالت هستند) به اشاره بیان کرده است که یکی از نقش‏های مردم در موضوع استقرار عدالت، عدالت‏خواهی مستمر

۱. قیام به قسط (عدالت‏ورزی)

صریح‏ترین آیه درباره نقش مردم در سوره حدید آمده است. این آیه غرض از فرستادن پیامبران با ادله‏ای روشن و فروفرستادن شرایع آسمانی همراه آنان و نیز قرار دادن ابزار سنجش امور مالی در اختیار آنان، «برپایی عدالت توسط مردم» دانسته است: (لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیَّناتِ وَأَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَالْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛^۱ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و ترازو نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند).

به دیگر بیان غرض نهایی دستگاه پردامنه هدایت الهی - که شامل فرستادن پیامبران و کتب آسمانی به همراه معجزات روشنگر می‏گردد - این است که بشر عدالت را در زمین مستقر سازد و این نشان می‏دهد عدالت چه مقدار ارزشمند و در سعادت فرد و جامعه تعیین‎کننده است که رکن نبوت و نزول ادیان آسمانی در خدمت چنین امری است؛ لذا هر فداکاری برای تحقق آن جا دارد و هر بی‏عدالتی مبارزه با راه و مقصد انبیا و دین الهی است.

البته قرآن تأکید دارد که تا وقتی خود افراد جامعه چنین آرمانی را در سر نداشته باشند کاری از دست رهبران الهی نیز برنمی‏آید. در واقع مردم برای برپایی عدالت نیازمند مدیران و رهبران الهی، قوانین آسمانی و ابزارهای سنجش‏اند و بشر بدون این اسباب زیربنایی موفق به استقرار عدالت واقعی و همه‏جانبه در زمین نخواهد شد ولی بار اجرای عدالت - مستقیم و غیرمستقیم - بر دوش خودشان است.

در هر حال از این آیه شریفه درمی‏یابیم که برپایی عدالت وظیفه انحصاری دولتمردان و حاکمان نیست، بلکه وظیفه‏ای همگانی است و مردم نباید بنشینند تا عدالت را به آنان هدیه دهند بلکه با عدالت‏ورزی در تعاملات خود و نیز با ایفای نقش در انتخاب کارگزاران عدالت‏ورز به برپایی عدالت همه‏جانبه کمک کنند.

گفتنی است که یک تحلیل دیگر نیز درباره چگونگی نقش مردم وجود دارد و آن این