191
مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن

آنها را به مسئولان مربوط اطلاع داد.

قرآن کریم در این باره به یک گزارش تاریخی درس‏آموز اشاره می‏کند و ضمن نکوهش برخی مسلمانان صدر اسلام به این مسئولیت ترکیبی (که بخشی از آن سلبی و بخشی ایجابی است) اشاره می‏کند و می‏فرماید: (وَإِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ؛۱ و چون خبری درباره ایمنی یا وحشت به آنان برسد، انتشارش دادند!).

در ادامه، قرآن خبرپراکنی آنان را پیرونی از شیطان معرفی می‏کند. این بیان نشان می‏دهد این اخباری که به مسلمانان می‏رسید در واقع شایعاتی بود که به دست دشمنان اسلام ساخته می‏شد و برخی مسلمانان ضعیف بدون تدبر و بینایی لازم آنان را نشر می‏دادند.۲ لذا این مسئولیت به‎ویژه در فضای جنگ روانی دشمنان از اهمیت بیشتری برخوردار است و مانع بازی‏خوردن افراد و تشویش در جامعه می‏شود.

خداوند در ادامه همین آیه می‏فرماید: (وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَإِلی‏ أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُم وَلَوْ لَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیطَنَ إِلَّا قَلِیلاً؛۳ و اگر خبر را به پیامبر و اولیای امرشان ارجاع کنند، قطعاً از میان آنان کسانی که قدرت تشخیص دارند، [درست و نادرست‏] آن را درمی‏یابند؛ و اگر فضل خدا و رحمتِ او بر شما نبود، مسلّماً جز اندکی، از شیطان پیروی می‏کردید).

اخباری که به دست افراد می‏رسد گاه صادق هستند و گاه کاذب. در هر دو حال نباید به پراکندن آن در شبکه‏های اجتماعی و دیگر رسانه‏ها پرداخت، بلکه باید آن را به افراد متولی ارجاع داد تا درباره‏اش تعیین تکلیف کنند. بنابراین اهتمام به این مسئولیت سبب تقویت اخلاق رسانه‏ای نیز می‏گردد. همچنین این آیه نشان می‏دهد نه‎تنها اخبار منفی، حتی اخبار مثبت و امیدبخش (أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ) که واقعیت‏ داشتن آنها نیز معلوم نیست، نباید منتشر شوند.

نشر شایعات زیان‏های فراوانی به بار می‏آورد و اگر این شایعات درباره افرادِ لایق و مثبت

1.. نساء: ۸۳.

2.. ر.ک: طباطبائی، المیزان، ج۵، ص۲۱.

3.. نساء: ۸۳.


مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
190

احساسات برافروخته و نیز کنار گذاشتن تکبر، خودخواهی و عافیت‏طلبی است درحالی‎که بدون ایمان به خداوند و پاداش او، این زیرساخت‏ها فراهم نخواهد شد؛ لذا در ادامه این فراز به نماز - به عنوان عبادت نفی کنند تکبر -، خداخواهی و به دنبال کسب رضایت او بودن، سفارش می‏شود.۱

در آیه دوم خداوند درباره جامعه محبوب خود که در مسیر دینداری ثابت قدم هستند، می‏فرماید: (أَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ؛۲ در برابر مؤمنان فروتن هستند).

در این آیه نیز هماهنگ با آیه قبلی یکی از مسئولیت‏های اجتماعی تواضع، خضوع، خوش‏رفتاری و مهربانی با اهل ایمان در همه حالات - چه در حال غضب، چه در حال خستگی و چه در حال فشار روحی ـ معرفی شده است.

نکته‏ای که در این آیه نیز وجود دارد رابطه ایمان و دین‏داری با این مسئولیت اجتماعی است. بافت این آیه نشان می‏دهد تنها افراد پایبند به دین الهی و ثابت قدم در آن می‏توانند از عهده این مسئولیت برآیند زیرا - چنان‎که گذشت - انجام این مسئولیت نیازمند اعتقادی محکم است تا فرد بتواند همیشه و در همه حال اقتضائات مهرورزی را رعایت نماید.

۵. پرهیز از انتشار اخبار تأییدنشده

هر جامعه‏ای حق دارد از امنیت روانی برخوردار باشد؛ چنان‎که افراد در جامعه حق دارند از امنیت آبرویی برخوردار باشند. بنابراین قرآن به هیچ‏کس اجازه نمی‏دهد هر خبری را که به او می‏رسد بدون تحقیق درباره صحت و سقمش منتشر سازد؛ به‎ویژه اخباری که با امنیت جامعه در ارتباط‏اند و می‏توانند فضای جامعه را ناآرام ‏سازند؛ بلکه او را امر می‏کند این اخبار را در اختیار متولیان امر قرار دهد تا آنان صحت و بطلانش را بررسی کنند؛ یعنی از سویی نباید آن اخبار را نشر داد و از دیگر سو نیز نباید نسبت به آن بی‏اعتنا بود، بلکه باید

1.. (رُحَمَاءُ بَینهَمْ تَرَئهُمْ رُکعًا سُجَّدًا یبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُود) (فتح: ۲۹)؛ «با همدیگر مهربان‏اند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود می‏بینی، درحالی‏که همواره فضل خدا و رضای او را می‏طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است».

2.. مائده: ۵۴.

  • نام منبع :
    مدل مسئولیت پذیری اجتماعی قرآن
    موضوع :
    موضوع
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    19/08/1400
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2113
صفحه از 394
پرینت  ارسال به