هم خیر دنیایی را شامل می‏شود و هم خیر پایدار و ابدی (اخروی) را.^۱

آنچه محرک آدمی برای اقدام و عمل است، کسب منافع و تأمین نیازها و به تعبیر اسلامی طلب سعادت است؛ لذا زمانی شخص به سعادت اجتماع می‏‏اندیشد که محرکی در میان باشد و آن محرک وقتی تحقق می‏یابد که پیوندی میان سعادت اجتماع با سعادت فرد برقرار شود.

تبیین ارتباط

برای نوع انسان‏ها سعادت فردی بدون وجود جامعه‏ای سعادتمند حاصل نمی‏شود؛ چراکه آدمی به طور طبیعی تا حد فراوانی تحت تأثیر محیط پیرامونی خود است و گرچه این اقتضا به سر حد جبر نمی‏رسد و اختیار آدمی را نفی نمی‏کند، ولی از توان تأثیرگذارای بالایی برخوردار است و چه‎بسا این همه تأکید قرآن بر مسئولیت‏های اجتماعی بر پایه همین حقیقت باشد که محیط اجتماعی نقش بارزی در سعادت فرد دارد؛ لذا برای هدایت، رستگاری و نجات افراد نباید از جو عمومی و فضای اجتماعی غفلت کرد.

این تأثیرگذاری به حدی است که نوع اشتغال، تغذیه، تفریح و بسیاری از جنبه‏های زندگی فردی را مدیریت می‏کند. در واقع جامعه مجموعه‏ای از افراد است که در مکان جغرافیایی خاصی تحت تأثیر پاره‏ای عوامل فرهنگی همچون انتظارات، هنجارها، افکار، خواسته‏ها، مدیریت‏های انسانی، دانش‏ها و گرایش‏ها قرار دارد و این عوامل فرهنگی است که به شکل کلان، عملکردها و واکنش‏های افراد جامعه را جهت می‏بخشد؛ بنابراین اگر جامعه دارای مؤلفه‏های فرهنگی متعالی باشد، رفتارهای خُرد نیز برایندی متعالی خواهند داشت.

پیوند فردگرایی و جامعه‌‌گرایی

تأکید لیبرالیسم بر فردگرایی سبب می‏شود که فردیت هر شخص اولویت زندگی او باشد. البته می‏تواند و پسندیده است که به دیگران هم کمک کند، اما این کار یک وظیفه نیست. در این نگاه کمک به دیگران یک انتخاب است، اما حق مادرزادی کسی نیست که به او کمک شود.^۲

دچار بدبختی هستند باز نیز به عملکرد منفی آنها باز می‏گردد لذا سرنوشت هر جامعه‏ای در دستان خود آن جامعه است نه جبری در کار است و نه تصادفی.

بنابراین قرآن این تفکر که ما گرفتار جبر تاریخ هستیم را نمی‏پذیرد بلکه سرنوشت جوامع را برآیند خواست و اراده امت‏ها می‎داند بنابراین انسان همواره می‎تواند در قبال ساختار و نظام اجتماعی پیرامون خود موضعی فعال و تأثیرگذار داشته باشد و این توان را دارد که مناسبات اجتماعی جامعه خود را تغییر دهد.

حال ممکن است این سؤال پیش آید که اگر سرنوشت ملت‏ها در دست خودشان است پس نقش عوامل استعمارگر در بدبختی ملت‏ها چیست؟ در پاسخ باید گفت: آنهایی که همیشه برای تبرئه خویش به دنبال «عوامل بیرونی» می‏گردند، و قدرت‏های سلطه‏گر و استعمار‎کننده را همواره عامل بدبختی خود می‏شمارند، سخت در اشتباهند؛ چراکه اگر این قدرت‏های جهنمی پایگاهی‏ در درون یک جامعه نداشته باشند، کاری از آنان ساخته نیست. مهم آن است که پایگاه‏های سلطه‏گران و استعمارکنندگان و جباران را در درون جامعه خود در هم بکوبیم، تا آن‏ها هیچ‏گونه راهی برای نفوذ نداشته باشند.^۱

گفتنی است افزون بر تأثیرگذاری‏های انقلاب‏گونه، دسته‏جمعی و حرکت توده‏ها، آیه (قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنی‏ وَفُرادی)^۲ نشان می‏دهد که برای تغییرات اجتماعی حتی یک فرد نیز توان و امکان اقدام را دارد، هرچند ممکن است به نتیجه نرسد.

قرآن تفکرِ «نمی‏شود پس سکوت کن» را نمی‏پذیرد. در سوره یس در داستان حبیب نجار می‏خوانیم با اینکه وی در حاشیه شهر زندگی می‏کرد تا از آسیب‏های اعتقادی و رفتاری جامعه آسیب نبیند، ولی مسئولیت‏پذیری اجتماعی او را واداشت تا به تنهایی برای اقامه حق، دفاع از رسولان حق و هدایت جامعه به پا خیزد و تا نثار جانش پیش رود.

۸. ارتباط مستقیم سعادت اجتماع با سعادت فرد

سعادت یا خوشبختی به عنوان یک واژه پرکاربرد در متون اسلامی، مفهومی جامع است که