را به تمرینات تیم ملی کشورش برساند و در نهایت حیثیت کشورش لطمه خواهد دید. وقتی نماینده مجلس یا سیاستمداری منافع فردی را بر منافع جمعی ترجیح دهد انجام پروژه یا طرح ساخت راهی را تصویب می‏کند که خود یا وابستگانش از منافع اقتصادی آن منتفع شوند، هرچند منافع ملی آن کمتر از هزینه‏ای باشد که خرج خواهد شد. وقتی تاجری چنین باشد، با احتکار کالا بر سرمایه خود می‏افزاید و توجهی به افزایش تورم نخواهد داشت. اگر واردکننده کالا چنین باشد، تنها به سود خود می‏اندیشد، هرچند واردات او کارگاه‏ها و صنایع داخلی را به تعطیلی بکشاند.

بنابراین اگر گفته شود مهم‏ترین مشکل اجتماعی یک کشور ترجیح منافع فردی بر منافع گروهی است، سخن گزافی گفته نشده است؛ چراکه ریشه مسئولیت‏پذیری اجتماعی چیزی جز ترجیح منافع اجتماعی بر منافع فردی نیست. کسی که از اموال خود به نیازمندان کمک می‏کند یا کسی که با هزینه وقت، انرژی و اندیشه‏اش در حل آسیب‏های اجتماعی مشارکت می‏کند یا نسبت به مسائل جمعی اهتمام دارد و بخشی از امکانات خود را صرف بهبود کیفیت زندگی دیگران می‏کند، مصلحت عمومی را بر مصالح فردی مقدم داشته است؛ چنان‎که وقتی عدم منفعت بیشتر یا ضرر شخصی را می‏پذیرد تا ضربه‏ای به منافع دیگران یا منافع عمومی وارد نشود باز منافع عمومی را بر منفعت شخصی‏اش ترجیح داده است.

قرآن کریم افراد جامعه ایمانی را امر می‏کند زمانی که در امور سرنوشت‏ساز یا صحنه‏های حساس اجتماعی در کنار رهبر جامعه حضور می‏یابند، تا آخرین لحظه در میدان باشند و در صورت لازم با اجازه رهبر جامعه صحنه مشارکت را ترک کنند. با این همه از رسول خود می‏خواهد که برای آنان طلب استغفار کند؛^۱ چراکه آنان منافع و نیازهای شخصی خود را بر منافع عمومی ترجیح دادند و گرچه با اجازه رهبر جامعه به امور شخصی خود پرداختند، ولی به هر صورت اولویت را ترک کردند.

از جمله صحنه‏هایی که قرآن درباره افراد تأثیرگذار گزارش می‏کند، درباره اهتمام آنان به

مطلب است که از هر کسی که ظلمی کرده باشد در قیامت درباره رفتارهای ستمگرانه‏اش سؤال می‏شود. درحالی‎که کوتاهی در مسئولیت‏های اجتماعی مصداق بارزی از ظلم به جامعه و افراد آن و ضایع کردن حقوق آنهاست. بنابراین کسانی که نسبت به مسئولیت‏های اجتماعی خود بی‏تفاوت هستند، حتی اگر - به شکل خاص - در دنیا مورد خواست و بازخواست قرار نگیرند، بی‏تردید در قیامت مورد سؤال واقع خواهند شد.

۶. رجحان منافع جمعی بر منافع فردی

از ریشه‏های اصلی ضرورت مسئولیت‏پذیری اجتماعی ترجیح داشتن منافع جمعی بر منافع فردی است؛ درحالی‎که اگر کسی چنین مبنایی را نپذیرد و بر اولویت منافع شخصی اصرار داشته باشد یکی از پایه‏های اصلی این ویژگی انسانی قطع می‏گردد.

از بهترین اصطلاحاتی که نقش این مبنا را ملموس می‏کند اصطلاح «دوراهی اجتماعی» است. دوراهی اجتماعی، موقعیتی دارای دو امکان انتخاب است که در آن اگر انسان در جهت منفعت فردی خود عمل کند سود می‏برد، اما اگر بیشتر افراد چنین کنند در درازمدت همه زیان می‏بینند. مثلاً اگر من پشت چراغ قرمز توقف نکنم، زودتر به کارم می‎رسم، اما اگر بیشتر افراد چنین کاری کنند، چنان بی‏نظمی‏ای ایجاد می‏شود که همه دیرتر به کارمان می‏رسیم. در دوراهی اجتماعی، همکاری یعنی رفتار مناسب با سوگیری جمع گرایانه و ترجیح منافع جمعی بر منفعت شخصی و عدم همکاری یعنی ترجیح نفع فردی بر منافع جمعی.^۱

وقتی کشاورز منافع فردی را بر منافع جامعه ترجیح دهد، میوه نارس را پیش از موعد برداشت می‏کند تا به قیمت بهتری بفروشد؛ هرچند میوه کال او کام مشتریان را شیرین نکند یا کشاورز تا آنجا که بتواند از منابع آب‏های زیرزمینی برداشت می‏کند و بر عمق چاه‏های مجاز و غیرمجاز می‏افزاید؛ یا در دوره‏های کم‏آبی برای سود بیشتر، کشت محصولاتی که آب فراوانی نیاز دارند را کاهش نمی‏دهد.

وقتی ورزشکاری منافع فردی را بر منافع اجتماع ترجیح دهد، حاضر نیست به‏موقع خود