97
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

سایر احادیث، راجع به نوح [علیه السلام] است که تابوت را در کشتی قرار داد۱ و آن را برای پسرش سام [علیه السلام] به ارث گذاشت.۲

طبق انتظار، یک حدیث مخصوص، انتقال وصیت نبوی از محمد [صلی الله علیه و اله] به علی [علیه السلام] را توصیف می‌‌کند. قالب این حدیث، کاملاً شبیه به احادیث پیش‌گفته راجع به پیامبران پیشین است؛ لذا روشن می‌‌شود که احادیثِ راجع به وصیت انبیای گذشته، به منظور افزایش اهمیت دینی مقام علی [علیه السلام] به عنوان ‌وصی برحق محمد [صلی الله علیه و اله] رواج داده شدند. ‌اوصیای پیشین و مذکور در احادیث، می‌توانند نمونه‌‌های پیشین علی [علیه السلام] تلقی شوند. طبق احادیث، خداوند پیش از رحلت محمد [صلی الله علیه و اله] بر او تجلی کرد و او را از درگذشت قریب الوقوعش آگاه ساخت. خداوند به وی امر کرد که علم و ‌‌‌‌ایمانش را به همراه الإسم الأعظم و میراث علم و نبوت به علی علیه السلامواگذارَد تا انتقال میراث الهی از طریق فرزندان پیامبر [صلی الله علیه و اله] ادامه یابد.۳

برخی از احادیث پیش‌گفته، در مجموعه‌های حدیث اهل سنت نیز آمده، مانند روایت مربوط به انتقال میراث نبوی از داود [علیه السلام] به سلیمان [علیه السلام].۴ این حدیث هم‌چنین از نور سخن می‌گوید: نوراللّه، یعنی نور خدا که عنصر اصلی میراث نبوی است. پر واضح است از آن‌جا که به نور الهی به عنوان جزئی از وصیت اشاره شده، این نظریه با دیدگاه معروفِ راجع به بازتجسد روح ابدی مربوط به ‌‌امامت در بدن‌های مادی حاملان آن، ارتباط نزدیکی دارد. گفته شده که این روح نورانی پیش

1.. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۱، ص۲۶۶.

2.. در مورد ‌وصیت نوح[ علیه السلام]، ‌ر.ک: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۲۳، ص۳۳، ج۱۱، ص۴۶-۴۷، ۲۸۸ـ۲۸۹.

3.. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۱، ص۴۸، ج۲۳، ص۲۲۵-۲۲۶ (به نقل از عیاشی)، ص۲۴۹ (به نقل از فرات)؛حر عاملی، جواهر، ص۲۱۰.

4.. ر.ک: حاکم نیشابوری، مستدرک، ج۲، ص۵۸۷.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
96

به این حقیقت دارد که اگرچه علی [علیه السلام] ‌وصی است، اما جایگاه بسیار والایی نظیر جایگاه خود محمد [صلی الله علیه و اله] دارد، لذا میراث الهی به او «تحویل» داده شد نه ‌این‌که به او «امر» شده باشد.۱

جزئیات انتقال واقعی وصیت به همراه اجزای مختلف محتوای آن را می‌توان در احادیث پراکنده‌ای یافت که هر کدام ناظر به پیامبر خاصی است. مضمون تکرارشونده این احادیث، تجلی خدا بر هر یک از حاملان ‌‌وصیت، قبل از فوت وی است. خداوند، هویت ‌وصی آن پیامبر (که توسط خدا انتخاب شده) را برای وی آشکار می‌‌سازد تا‌‌ وصیت را دریافت کند. مثلاً احادیث راجع به انتصاب شیث [علیه السلام] (هبة اللّه) به عنوان ‌وصی آدم [علیه السلام] در آثار شیعی رایج است. نقل شده که آدم [علیه السلام] قبل از درگذشتش از جانب خدا مأمور شد که علم و ‌‌‌‌ایمان را همراه با الإسم الأعظم و مابقی میراث پیامبری، به شیث [علیه السلام] واگذار کند. این واگذاری، شیث [علیه السلام] را هادی و مصدَّق مؤمنان معاصر خود کرده و موجب رستگاری آن‌ها از لغزش می‌شد.۲ هم‌چنین نقل شده که اجزای گوناگون ‌وصیت آدم [علیه السلام] در تابوت قرار داشته و شیث [علیه السلام] مأمور شد پیش از درگذشت خود آن را به اولادش منتقل کند.۳

1.. دربارۀ تمایز بین أوصیٰ و دَفَعَ، ر.ک: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۲۳، ص۵۹. اما از سوی دیگر، مقام علی‌[ علیه السلام] به عنوان وصیّ، عموماً معادل مقام ‌اوصیا پیشین تلقی می‌‌شود. به عنوان مثال ر.ک: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۱، ص۴۱ (به نقل از بصائر الدرجات): «وإن علی‌بن‌أبی طالب کان هبة اللّه لمحمد، ورث علم ‌الأوصیاء وعلم من کان قَبلَه. أما إن محمداً ورث علم من کان قَبلَه من الأنبیاء».

2.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ص۱۹۵. ر.ک: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰، ۶۴ (به نقل از تفسیر عیاشی)، ج۱۱، ص۴۴.

3.. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۱، ص۲۶۵. هم‌چنین ر.ک: همان، ج۲۳، ص۶۰ و پس از آن (به نقل از عیاشی). جهت ملاحظه احادیث بیشتر راجع به شیث[ علیه السلام]، ‌ر.ک: همان، ج۱۱، ص۲۲۹، ۴۵، ۲۶۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۸؛ طبری، تاریخ، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱. با این همه گاهی هابیل اولین وصی آدم‌[ علیه السلام] و شیث‌[ علیه السلام] وصی دوم او تلقی می‌شود. ر.ک: علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۱، ص۲۲۷ـ۲۲۹، ۲۴۰. احادیث دیگر شیث‌[ علیه السلام] را پس از هابیل و پسرش، صرفاً وصی سوم آدم‌[ علیه السلام] می‌‌دانند. ر.ک: همان، ج۱۱، ص۲۴۵ـ۲۴۶ (به نقل از عیاشی).

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 665
صفحه از 302
پرینت  ارسال به