43
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

برخوردار بود؛ چراکه او بسیار بیشتر از حلّی نظام فلسفی را در آثار کلامی خود به کار می‌‌بست. علاوه بر این روشن است که آثار فلسفی نصیرالدین طوسی بسیار بیشتر از نوشته‌‌های فلسفی حلّی - که بیشترشان مفقود شده و تاکنون تنها یکی از آنها منتشر شده - مورد مطالعه دانشمندان بعدی قرار گرفت. در عوض، آثار کلامی حلّی از سوی دانشمندان متأخر، آثار کلامی مرجع تلقی شده‌اند.

۳. فهرست الفبایی آثار علّامه حلّی

۱. الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة (کلام)؛ نسخ خطی فراوانی از آن شناخته‌شده و موجود است.

۲. إثبات الرجعة؛ یک نسخه خطیِ شناخته‌شده از آن باقی است.

۳. الإجازة لعلیّ بن إسماعیل بن إبراهیم بن فتوح الغروی؛ نسخه خطی آن یافت نشده است.

۴. الإجازة لتقی‌الدین إبراهیم بن الحسین بن علی الآمُلی؛ نسخه خطی آن یافت نشده است.

۵. الإجازة لتقی‌الدین حسن بن الحسین بن الحسن السِرابشَنَوی الکاشانی؛ نسخه خطی آن یافت نشده است.

۶. الإجازة لتقی‌الدین محمود بن المولی زین‌الدین محمد بن القاضی عبد الواحد الرازی؛ نسخه‌ای از آن در «محمد باقر المجلسی، بحار الأنوار، تحقیق جواد علوی و دیگران، تهران: المکتبة الإسلامیة، ج۱۰۷، ص۱۴۲» آمده است.

۷. إجازة ثانیة لنجم‌ الدین بن مُهّنا بن سِنان بن عبد الوهاب الحسینی المدنی؛ نسخه‌ای از آن در «مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۰۷، ‌ص۱۴۷-۱۴۹» و «حسن بن یوسف بن مطهر حلّی، أجوبة المسائل المهنائية، قم: الخیّام، ۱۴۰۱ق، ‌ص۱۵۵-۱۵۷»


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
42

خواهیم داد.

مثلاً حلّی می‌‌پذیرد که یک عرض ممکن است قائم به عرض دیگری باشد (قیام العرض بالعرض)، در حالی که این مطلب را همه متکلمان، به غیر یکی از معتزلیان نخستین به نام مُعَّمر بن عَبّاد سُلَمی (د. ۲۱۵ق/۸۳۰م)، ردّ کرده‌اند، اما عموماً در میان فلاسفه مورد قبول واقع شده است. حلّی به منظور تأیید این دیدگاه، به مثالی اشاره می‌کند که معمولاً فلاسفه مطرح می‌کنند: دو عَرَض تندی (سرعت) و کندی (بطوء) قائم به حرکت هستند، که آن نیز عَرَض است. وی با پذیرش این اصل می‌‌تواند مانند فلاسفه، لفظ (حرف) را به عنوان یک عرض تعریف کند که قائم به عَرَض صدا (صوت) است، در حالی که متکلمان متقدم حرف را معمولاً به عنوان یک‌گونه (جنس) یا یک بخش (جزء) از صدا تعریف می‌‌کردند.

اما درباره صفت رنگ (لون)، حلّی دیدگاه بهشمیّه مبنی بر وجود پنج نوع رنگ خالص و ساده، یعنی سیاه، سفید، قرمز، سبز و زرد، را نپذیرفته و در کتاب نهج المسترشدین خود از موضع اکثریت فلاسفه پیروی کرده که معتقد بودند تنها رنگ‌‌های سفید و سیاه، خالص واقعی بوده و تمامی رنگ‌‌های دیگر با ترکیب‌‌های مختلف این دو رنگ ایجاد می‌‌شوند. او در کتاب مناهج الیقین خود، از موضع‌‌گیری در خصوص این مسئله خودداری می‌کند.

۲. [کتابخانه علامه حلّی]

بنابراین به نظر می‌‌رسد اهمیت اصلی حلّی در نگاشته‌‌های کلامی‌‌اش، ناشی از «روش‌‌های امروزیان» است که نصیرالدین طوسی در کلام شیعه گنجاند.

ظاهراً نصیرالدین طوسی به خاطر تلفیق نظام‌های فلسفی و کلامی - که دو قرن بعد با آثار ابن ابی جمهور احسایی به اوج خود رسید - از اهمیت بسیار بیشتری

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 502
صفحه از 302
پرینت  ارسال به