ق/۱۹۵۶م، الطبعة الاولی.

۴. ابن وهْب الکاتب، إسحق بن إبراهیم بن سلیمان، البرهان فی وجوه البیان، تحقیق: حُسنی محمد شرف، قاهره: مطبعة الشابّ و مکتبة الرسالة، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م، الطبعة الاولی.

۵. بحرانی کتکانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ‌تهران: موسسه بعثت، ۱۳۷۴-۱۳۷۵ش، چاپ دوم.

۶. برقی، أحمد بن محمد، المحاسن، تحقیق: جلال الدین الحسینی المحدث، ‌تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م، چاپ اول.

۷. تبریزی، أبو علی فضل بن الحسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، نجف: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م، چاپ اول.

۸. الحسن العسکری، تفسیر، تبریز: کارخانه حاجی احمدآقا، ۱۳۱۴ق، چاپ اول.

۹. خزّاز رازی، کفایة الأثر فی النصوص علی الأئمة الإثنی عشر،  [ایران]، ۱۳۰۵ق/۱۸۸۸م، چاپ سنگی.

۱۰. خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الکبری، ‌بیروت: موسسة البلاغ، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

۱۱. شریف المرتضی، الشافی فی الامامة‌، ‌تهران: ۱۳۰۱ق/۱۸۸۴م، چاپ سنگی.

۱۲. شیخ صدوق، إکمال الدین، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م، الطبعة الاولی.

۱۳. ــــــــــــــــــــــــــــ، الخصال، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م، الطبعة الاولی.

۱۴. ــــــــــــــــــــــــــــ، عیون أخبار الرضا، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م، الطبعة الاولی.

۱۵. ــــــــــــــــــــــــــــ، معانی الأخبار، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م، الطبعة الاولی.

عمدتاً شورشی‌هایی ضد بنی‌امیه بودند و در نتیجه، متعلق به اولین دوره از تاریخ شیعی بودند، که با قتل عام کربلا پایان یافت، و سپس دوره عقب‌نشینی به سیاست تقدیرباورانه فرا رسید. تحول چنین سیاستی، خصوصاً در زمان ‌‌امامت زین‌العابدین [علیه السلام]، به طور طبیعی با تأکید بر نیاز به محافظت از خود و جامعه خود در برابر فشارهای طاقت‌فرسا همراه شد و از این منظر، تقیّه احتیاطی، ابزاری آرمانی بود. انواع مختلف تقیّه برای محافظت از خود، پس از اِعراض تدریجی از واکنش‌های اولیه کنش‌گرایانه در برابر به قدرت رسیدن نیروهای مخالف، به عنوان واکنشی به فشار بیرونی شکل گرفت. این عناصر تقیّه، در نیمه دوم قرن دوم قمری/ هشتم میلادی با شفاف شدن اعتقاد ‌‌امامی بر محور شخص ‌‌امام، در آن ادغام شدند. آن‌چه که به عنوان واکنشی احتیاطی آغاز شده بود، تا حد یکی از ارکان ‌‌‌‌ایمان ارتقاء یافت («تقیّه، دین ماست») و از علل اولیه وجود خود جدا شد. این تحول را دیدگاهی (مشترک بین ادیان رمزآلود) مبنی بر این تسهیل کرد که تنها بخشی از علم الهی می‌تواند آشکار شود، البته آن هم تنها برای برگزیدگان.^۱

کتاب‌نامه

۱. ابن بابویه، علی بن حسین، الامامة و التبصرة من الحیرة، قم: مدرسة الامام المهدی [علیه السلام]، ۱۴۰۴ق.

۲. ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، ‌بیروت: موسسة الاعلمی، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.

۳. ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، نجف: مطبعة الحیدریة، ۱۳۷۵-۱۳۷۶