217
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

هستند که نام سه ‌‌امام از دوازده ‌‌امام، محمد است.۱ استفاده از نام مستعار برای ائمه [علیهم السلام] و دیگر شخصیت‌‌های برجسته، در سایر اَشکال مکتب تشیع شایع‌‌تر بود. برای مثال، در مراحل اولیه شورش عباسیان، برای مخفی نگاه داشتن هویت برخی از فرستادگان ‌‌امام، از اسم مستعار استفاده می‌شد.۲ در اوایل جنبش فاطمیان، به همین صورت از نام مستعار برای حفاظت از برخی رهبران بهره می‌بردند.۳

ضرورت مخفی نگاه داشتن نام ‌‌امام دوازدهم [عج] با غیبت وی ارتباط نزدیکی دارد. شایع‌‌ترین دلیلی که برای این کار حیاتی در تاریخ شیعی اقامه شده، ترس ‌‌امام [علیه السلام] از جان خویش است.۴ در این‌جا نیز محدثان شیعی، سیره‌ای را ذکر می‌کنند: مثلاً، گفته می‌‌شود که ادریس نبی [علیه السلام] هنگامی که جانش در خطر بود،

1.. که، علاوه بر مهدی [عج] به باقر‌[ علیه السلام] و تقی‌[ علیه السلام] نیز اشاره می‌کند. ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین، ص۲۶۴، ۳۰۵، ۳۰۶، و در کل، بحثی که در اثر زیر آمده است:
Amir-Moezzi, Le guide divin dans le shi‘isme originel: aux sources de l‘ésotérisme en Islam, p. ۲۵۷-۲۶۳.

2.. از این‌رو امام محمد‌بن‌علی‌بن‌عبداللّه[ علیه السلام] به فرستادگان خود می‌گوید اگر در مورد نام وی از آنها سؤال کردند باید پاسخ دهند «ما در [حال] تقیّه هستیم و به ما امر شده نام امام خود را مخفی نگاه داریم». کنیه ابومحمد را به عنوان هویت جعلی وی برای فرستاده خود، ابو الکریمة، معین کرد و به او گفت ماهیت مأموریت عباسیان را تنها برای کسانی برملا کند که آنها را مورد اعتماد می‌داند (اخبار الدولة العباسیة و فیه اخبار العباس و وُلده، ص۲۰۳-۲۰۴؛ هم‌چنین ر.ک: ص۱۶۶ـ۱۶۷، ۱۹۴، ۱۹۹ـ۲۰۰، ۲۱۴، ۲۶۸).

3.. Nagel, "Die Urǧuza al-Muḫtara des Qaḍi an Nu‘man", WI, ۱۵, ۱۹۷۴, p. ۹۶-۱۲۸, at p. ۱۱۲, n. ۳, H. Halm, Das Reich des Mahdi, München, ۱۹۹۱, p. ۶۲, ۶۵, ۱۴۶.

4.. مانند کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۸، ش۹، ص۳۴۰، ش۱۸؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ص۴۴۹؛ مرتضی، الفصول المختارة،‌ ص۷۶-۸۱، ۲۶۶-۲۶۹؛ همو، المقنع فی الغیبة، ص۱۵۵-۲۳۸، در ص۲۰۰-۲۰۱؛ کراجکی، کنز الفوائد، ج۱، ص۳۷۰ (غیبت به عنوان مثالی ذکر شده که طی آن تقیّه، تکلیف (واجب) است)؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۶۱-۶۳؛ Sachedina, Islamic Messianism, p. ۱۰۳-۱۰۴، و در کل
Kohlberg, "From Imamiyya to Ithnā-‘Ashariyya", p. ۵۲۱-۵۳۴, repr. in Belief and Law in Imāmī Shī‘ism.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
216

نظر نمی‌‌رسد این کار در مکتب تشیع ‌‌امامی شایع بوده باشد. این استثناء مربوط به ‌‌امام دوازدهم [عج] است (که از نظر شیعیان ‌‌امامی، مهدی [عج] نیز هست). احادیث بسیاری بر ضرورت مخفی نگاه داشتن نام ایشان تأکید دارند.۱ تنها غیرمؤمنان وی را با نام اصلی‌اش صدا می‌زنند؛۲ او را فقط باید با عنوان الحجة من آل محمد [صلی الله علیه و اله] (حجتِ خاندان محمد [صلی الله علیه و اله])۳ یا ذرّیّه ‌‌امام پیشین، یا با تعبیر «پنجمین  [‌‌امام] پس از هفتمین  [‌‌امام]» خطاب کرد.۴ در زمان غیبت صغری (۲۶۰-۳۲۹ق/۸۷۴-۹۴۱م) پیروان وی، او را با اشاره (رمز)، الناحیة المقدسة («منطقه مقدس» یا «آستانه») خطاب می‌‌کردند.۵

امام دوازدهم [عج] در توقیعی، کسانی را که در جمع مردم (محفل / مجمع من الناس) نام او را فاش کنند، لعنت می‌کند.۶ اما در احادیث دیگری، که احتمالاً مخاطبان آن‌ها کنترل‌شده‌تر بوده‌اند، تقریباً هیچ تلاشی برای کتمان نام وی انجام نگرفته است. در حدیثی نبوی آمده است که: «مهدی از ذریه من، نام او نام من، و کنیه او کنیه من است».۷ مطالب  [روایی] دیگری با کنایه‌های ظریف، متضمن این مطلب

1.. مثلاً ر.ک: نوبختی، فرق الشیعة، ص۹۱-۹۲؛ اشعری قمّی، المقالات و الفرق، ص۱۰۴-۱۰۵؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۳، باب فی النهی عن الإسم؛ شیخ صدوق، الإمامة، ص۱۱۷-۱۱۸، باب النهی عن تسمیته؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا[ علیه السلام] ، ج۱، ص۵۵ (لا یُکنّی و لا یُسمّی).

2.. شیخ صدوق، الإمامة، ص۱۱۸.

3.. همان.

4.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۲۸.

5.. تبریزی، إعلام الوری، ص۴۱۸؛ قس: خصیبی، الهدایة الکبری، ص۳۷۰، ۳۷۱؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۱۷۲، و (در مورد ائمه قبلی[ علیهم السلام]) ر.ک: خصیبی، الهدایة الکبری، ص۳۵۹. در مورد رمز ر.ک: ابن وهْب الکاتب، البرهان فی وجوه البیان، ص۱۱۲.

6.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۲۸.

7.. شیخ صدوق، الإمامة، ص۱۱۹-۱۲۰ (به همراه ارجاعات دیگری که نویسنده آورده)، و به همین صورت شیخ صدوق، کمال الدین، ص۲۴۷، ۳۶۱. قس: ابن قبه، مسألة فی الامامة، و به نقل از آن، شیخ صدوق، کمال الدین، ص۶۰. در مورد متن ابن قبه ر.ک:
Modarressi, Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shī‘īte Islam: Abū Ja‘far ibn Qiba al-Razi and His Contribution to Imamite Shiite Thought, p. ۱۳۶ (Arabic) = p. ۱۴۱ (English).

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 656
صفحه از 302
پرینت  ارسال به