201
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

جالب ‌این‌جاست که در تفاسیر مربوط به شکل این سازه هیچگاه از شباهت آن به اشک نامی برده نشده است. لذا به نظر می‌‌رسد تعبیر ایشان از همه احتمالات ضعیف‌تر باشد؛ چرا که اولاً در هیچ کتاب یا منبع مکتوب یا شفاهی وجود ندارد. ثانیاً احتمالات دیگری را نیز می‌توان برای شکل آن در نظر گرفت که می‌‌تواند معقولانه‌تر باشد مثل این‌که برگرفته از معماری خاص اسلامی و یا گرته‌برداری از شکل گنبد باشد.

و یا گنبدی شکل بودن سقف سقاخانه‌ها: «این کار بیان نمادینی از تأثیر متقابل تشنگی کربلا  [بر افراد] شده است و هم‌چنین نماد مراسم تدفین  [و زیارت] است تا آن‌جا که بر روی منبع آب گنبدی قرار داده شده که حاکی از ضریح شهید مقدس می‌باشد».۱

این مورد نیز ممکن است به سبب سبک خاص معماری ایرانی در گنبدی ساختن سقف اماکن جهت خنک نگه داشتن فضای داخلی و به طور مشخص در ‌این‌جا برای خنک نمودن آب باشد. به طور کلی هیچ دلیل و تفسیری برای ساختن بعضی از سقاخانه‌‌ها به این شکل وجود ندارد و منشأ چنین شکلی معلوم نیست.

به عبارت دیگر او برای این نمادسازی خود دلیلی ارائه نمی‌دهد و لذا همان‌طور که او می‌تواند احساس خاصی از یک نماد داشته باشد و بر اساس سلیقه خود آن را رمزگشایی و معنا نماید، هر یک از ما نیز می‌‌توانیم چنین عملی را انجام دهیم. یعنی به همان مقدار که تفسیر ذوقی یک فرد از این مراسم‌ها قابل استناد نیست، رمزگشایی ایشان هم فاقد وجهه‌‌ای برای تأیید می‌‌باشد.

علت این تحلیل نادرست هم به احتمال بسیار زیاد عدم استفاده نویسنده از اطلاعات شفاهی مردم کوچه و بازار می‌‌باشد که از همان مبنای اشتباه ایشان نشأت می‌گیرد. به عبارت دیگر نویسنده بر اساس مشاهدات خود و روحیه هنری که

1.. Chelkowski, Shi’ism, p. ۱۵۸.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
200

خاصی در بعضی مناطق ایران و به خصوص استان یزد مورد استفاده قرار می‌‌گیرد۱ و این احتمال وجود دارد که به خاطر عظمت امام حسین علیه السلام تابوت را بسیار بزرگ می‌‌سازند. اما توجه داشته باشید که این امکان هم وجود دارد که ممکن است تابوت کوچکتر را از روی تابوت بزرگ آیینی ساخته باشند و هیچ دلیلی بر درست بودن احتمال اول در دست نداریم.

ج) ساختن شبیه و تابوت‌های تمثیلی شهیدان و آیین‌های حمل آنها در دسته‌‌های عزا در فرهنگ ایران، پیشینه دراز دارد. نمونه برجسته و معتبر آن، آیین سوگواری سالانه مرگ سیاوش و حمل و گرداندن تابوت اوست. بنابر روایات تاریخی مردم فرارود تا نخستین سده‌‌های اسلامی، هر ساله در مراسم یادمان سال مرگ سیاوش، قهرمان اسطوره‌‌ای ایران که خون پاکش به ناحق بر زمین ریخت، شبیه او را می‌‌ساختند و در عماری یا محملی گذاشته و بر سرزنان و سینه‌کوبان و نوحه‌خوانان، در شهر می‌‌گرداندند.۲ شواهدی آشکار و پنهان در نخل‌گردانی وجود دارد که نشان می‌دهد ادامه سیاوشان‌های بسیار کهن است. در بررسی مراسم سیاوشان بر دیواری از کاخ پنجکند  دیده می‌شود که سوگواران اتاقی چادر مانند را که پیکر سیاوش و سه تن از عزاداران در آن است، بر دوش می‌کشند. اتاق دارای پنجره‌هایی است که پیکر سیاوش و عزاداران از آنها پیداست. شکل شبکه‌دار نخل و وجود پنجره‌های کوچک فراوان در آن، یادآور همان اتاق چادر مانند است.۳ نخل شباهت بسیاری به درخت سرو دارد و سرو در فرهنگ عامه یعنی جاودانگی و رشادت و زندگی اخروی و آزادگی که یادآور روحیات و خصایل امام حسین‌ علیه السلام است.۴

1.. دهخدا، لغت نامه، ج۴۷، ص۳۹۷.

2.. بلوکباشی، نخل گردانی، ص۱۳.

3.. حصوری، سیاوشان، ص۱۰۶.

4.. همان.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 670
صفحه از 302
پرینت  ارسال به