189
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

مردمان ناحیه شبه قاره زنجیرزنی، سینه‌زنی، شبیه‌گردانی و قمه‌زنی است و از دیرباز در این منطقه رواج داشته است؛۱ درحالی‌که راجع به دیگر مناطق مورد سکونت شیعیان این شیوه عزاداری به عنوان سنت رایج آن نواحی ذکر نشده است.۲

در عین حال حتی اگر قبول کنیم که این شیوه از مسیحیت وارد شده باز هم نمی‌‌توان شباهت در پیش زمینه عقیدتی آنها را پذیرفت.

فدا: استفاده ایشان از واژه «passion»۳ برای شهادت امام حسین علیه السلام به جای واژه «Martyrdom» نیز جای تأمل دارد. این واژه اساساً برای مصائب و شهادت حضرت عیسی علیه السلام - البته به اعتقاد مسیحیان - در به صلیب کشیده شدن او مورد استفاده قرار می‌گیرد و لفظ «passion of Christ» در میان مسیحیان بسیار رایج است؛ به طوری که می‌‌توان ادعا کرد برای مسیح علم شده است. مسیحیان باور دارند که ایشان به صلیب کشیده شد و رنج برد تا همه انسان‌ها از گناه نخستین خود خلاصی یابند. او امام حسین علیه السلام و شهادت ایشان را نیز با همین دیدگاه مورد بررسی قرار می‌دهد. وی از شهادت ایشان به عنوان بزرگ‌ترین کنش رستگاری بخش از نظر شیعه نام می‌برد۴ و در چند جای دیگر نیز بر رستگار شدن شیعیان در پناه این جریان و مراسم مربوط به آن ‌تأکید می‌کند.۵

به طور مشخص این دیدگاه یک اندیشه متأثر از مسیحیت و آموزه «فدا» می‌باشد. اگر چه شیعیان با شرکت در مراسم عزاداری امید دارند تا حضرت سیدالشهدا علیه السلام شفیع آنها در روز قیامت باشد، اما این مسئله با نگاه مسیحیت به رنج و مصلوب شدن مسیح تفاوت دارد.

1.. معتمدی کاشانی، عزادری سنتی شیعیان، ج۳، ص۲۷۴ به بعد.

2.. ر.ک: همان، ج۱-۳.

3.. Chelkowski, Shi’ism, p. ۱۵۵.

4.. Ibid.

5.. Ibid., p. ۱۵۵, ۱۶۳.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
188

پشت خود ضربه زده، به عزاداری می‌پردازند. البته این شلاق زدن به نوعی سهیم کردن خود در رنج‌هایی است که مسیح برای خرید گناهان نوع انسان، ناچار به تحمل آنها شده نه جهت عزاداری برای مرگ مسیح.۱ اما در نقطه مقابل، شیعیان تنها برای عزاداری این اعمال را انجام می‌‌دهند و این امور، شکل‌های مختلف عزاداری است که از دیرباز وجود داشته است و نمی‌توان برای آنها این‌چنین نمادسازی کرد. مثلاً زنجیرزنی یکی از شکل‌های عزاداری است که از شبه جزیره هند وارد ایران شده است. آنان با زنجير و چوب‌هاى ميخ‌دار بر پشت خود مى‏زنند و در پى زنجيرزدن، از بدن آنان خون جارى مى‏شود. زنجيرزنى از هند و پاکستان به ايران آمده است با اين تفاوت که در ايران زنجيرزنى به صورت معمولى و بدون خون‌ريزى است.۲ به نظر می‌‌رسد این شیوه عزاداری از اعمال هندوان گرفته شده چرا که اکنون نیز مرتاضان هندی با چنین وسایلی بدن خود را ریاضت می‌‌دهند. البته بعضی نیز اعتقاد دارند که این نوع عزاداری از شیوه مسیحیان کاتولیک گرفته شده است اما با توجه به میزان ارتباط فرهنگی مسیحیان با ایرانیان و نیز زمان ورود این نوع عزاداری به ایران۳، این احتمال بسیار بعید به نظر می‌‌رسد.

به علاوه در کتاب‌هایی که در شرح عزاداری‌های سنتی شیعیان در نواحی مختلف جهان چاپ شده است به این موضوع اشاره گردیده که عزاداری سنتی

1.. گلن و مرتن، کتاب مقدس (انجیل یوحنا)، باب ۱۹، آیه ۱.

2.. الخلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ج۸، ص۳۷۲.

3.. سفرنامه‌‌هایی مختلفی از اروپایی‌ها در دوره صفویه و زندیه برجای مانده است. در این سفرنامه‌‌ها توضیحات فراوانی در مورد آداب و رسوم ایرانیان و از جمله عزاداری محرم آمده ‌‌است. در عین حال در هیچکدام نشانه‌‌ای از شیوه عزاداری زنجیرزنی دیده نشده است (تاورنیه، سفرنامه تاورنیه، ترجمه نوری، ج۲، ص۴۱۲-۴۱۷؛ کارری، سفرنامه کارری، ص۱۲۵؛ دلاواله، سفرنامه پیترو دلاواله، ج۲، ص۱۲۳-۱۲۴ و....). با توجه به این‌که این شیوه عزاداری و یا حتی ریاضت تا زمان قاجار دیده نشده است و نیز با ملاحظه ارتباط پایین شیعیان ایرانی و مسیحیان در این دوره، اقتباس این شیوه عزاداری از مسیحیان دور از ذهن است.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 669
صفحه از 302
پرینت  ارسال به