167
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

سازماندهی می‌شوند. تشکیلات مراسم از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. برای مثال در شهر کاظمین زنجیرزن‌ها بعد از ظهر عاشوراء و سینه‌زن‌ها غروب عاشورا خود را لطمه می‌زنند. افرادی که با شمشیر و چاقو بر سر خود می‌زنند این عمل را صبح روز عاشورا انجام می‌دهند.

همانند ایران، دسته‌ها به هنگام عبور از فضای باز یا میدان‌ها، به منظور خواندن نوحه‌هایی (مرثیه‌هایی) درباره حوادث مختلف ‌کربلا، مانند ازدواج قاسم، توقف می‌کنند. در این مراسم هیچ نمایش پانتومیم‌گونه‌ای وجود ندارد و فقط مداحی انجام می‌شود، و طی آن، جمعیت احاطه‌کننده مانند گروه هم‌سرایان عمل کرده و گاهی بند ترجیع نوحه را تکرار کرده و گاهی سینه می‌زنند.۱

مجلس، که در عراق ‌تعزیه یا ذکر نامیده می‌شود، می‌تواند در صحن مسجد، در حسینیه، در خانه مردم و یا تقریباً در هر مکان مناسبی برای چنین مراسمی، برگزار گردد. در خلال دهه اول محرم یک خطیب یا قاری (واعظ یا سخنور) واقعه شهادت حسین [علیه السلام] را بازخوانی، و عموماً داستان مربوط به هر روز محرم را همان روز روایت می‌کند.۲ همانند ایران صحنه‌ها و موضوعات اصلی، متعدد، غنی و معمولاً مبتنی بر کتب مقاتل هستند. موضوع اصلی و کلی با درگذشت حسین [علیه السلام] در نبرد ‌کربلا و نیز سرنوشت خانواده‌اش ارتباط دارد که در قالب داستان‌ها، اسطوره‌ها و افسانه‌های مختلف ارائه می‌شود.

محل اجتماع با فرش‌های گرانبها زینت داده می‌شود. پارچه‌های سیاه از دیوار آویخته شده، پرچم‌های سیاه برافراشته می‌شود و دیگر ساز و برگ نماد نبرد مانند سپر، کلاه‌خود و شمشیر نصب می‌گردد. همه این اشیاء به تولید فضایی منجر

1.. al-Haidari, Zur Soziologie des schutischen Chiliasmus, p. ۳۹-۴۱, ۴۱-۵۱.

2.. هر یک از روزهای دهه اول محرم به قهرمان خاصی از کربلا اختصاص یافته؛ اما این تقسیم‌بندی، همگانی نیست. تنها روز خاص، دهم محرم است که به شهادت حسین[ علیه السلام] اختصاص داده شده است.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
166

می‌شود، خاطره‌ها و داستان‌هایی که در مورد عباس [علیه السلام] و ‌کربلا نقل شده، مطرح می‌شود. پس از آن غذا در میان فقرا توزیع می‌شود.

شمایل‌گردانی یا پرده‌داری، نمایشی یک‌نفره است با یک نقاشی پرده‌ایِ پس‌زمینه‌ای و توصیف‌کننده صحنه‌های نبرد ‌کربلا، که از چپ به راست و به سبک داستان‌های مصوّر نقاشی شده و ترتیب روشنی از حوادث نبرد را نشان می‌دهد. در سمت راست نقاشی، صحنه‌هایی از قیامت وجود دارد که نمایانگر سرنوشت یاران حسین [علیه السلام] در منظره‌ای زیبا از بهشت است در حالی که مخالفانش در جهنم عذاب می‌شوند. این نقاشی رنگ‌روغن عموماً ۵/۱ در ۵/۳ متر بر روی کرباس است و برای جابه‌جایی به آسانی لوله می‌شود.۱ پرده‌دار (آوازگر) از مکانی به مکان دیگر می‌رود، نقاشی را آویخته و با استفاده از چوب اشاره برای توضیح صحنه‌ها، داستان را به آواز روایت می‌کند.

۲. عراق

در عراق، محل بیشتر مکان‌های مقدس شیعه نظیر ‌کربلا و نجف، دسته‌ها تفاوت عمده‌ای با نمونه‌های ایرانی ندارد. زنجیرزنان، همانند ایران، خود را به گروه‌هایی در قالب ستون‌های واحد در راستای دو طرف مسیر تقسیم می‌کنند، در حالی که پیراهن‌هایی سیاه با برش‌هایی در پشت بر تن دارند تا زنجیر مستقیماً به بدنشان ضربه بزند. موزیک و مداحی، ریتمی را برای رژه رفتن و تاب دادن دوطرفه‌ی بازوها با زنجیرها ایجاد می‌کند.

آنچه که در ایران دسته نامیده می‌شود، در عراق موکب نام دارد. هم‌چنین در بسیاری از موارد، دسته‌ها به وسیله اصناف مختلف و نیز به وسیله محلاّت شهر

1.. ر.ک: تصویر شماره ۱۰.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 447
صفحه از 302
پرینت  ارسال به