107
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

هم‌زمان باعث اقدام متقابل حاکمان اموی شد).۱ پس این فرض محتمل است که منشأ اعتقاد به یکسانی سرنوشت بنی‌اسرائیل و جامعه اسلامی، به منزله یک کل واحد،۲ شکل محدودتر شیعی این نظریه باشد، که به رابطه نزدیک تاریخ بنی‌اسرائیل و تاریخ اهل البیت [علیهم السلام] می‌پردازد.۳

به هر حال اعتقاد شیعیان در خصوص انتقال پی‌درپی ‌وصیت در یک سیر همگانی که از آدم [علیه السلام] شروع شد، فی‌نفسه مبتنی بر ایده‌های برگرفته از نخستین آثار یهودی‌- ‌مسیحی است.۴ در این زمینه می‌‌توان متنی را از دوران باستان یهودیان،۵ نوشته فلاویوس نقل کرد، که راجع به بزرگانِ پیش از نوح [علیه السلام] است. طبق این متن،آن‌ها سلسله‌ای را تشکیل می‌‌دادند که از طریق آن صلاحیت‌شان از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌‌شد: «شیث [علیه السلام] پدر انوش [علیه السلام] بود... کسی که پس از ۹۱۲ سال عمر، ریاست را به پسر خود کنعان [علیه السلام] واگذارد... کنعان [علیه السلام] آن را به پسرش مهالیل [علیه السلام]... و مهالیل [علیه السلام]... آن را پیش از فوت خود به پسرش یارِد [علیه السلام] سپرد؛ که ۹۶۲ سال عمر کرد، و سپس پسرش انوش علیه السلامجانشین وی شد... آن‌گاه

1.. امویان نیز کوتاهی نکرده و ویژگی‌های تقدس‌آمیز مشابهی که شیعیان برای علی‌[ علیه السلام] و خاندانش قائل بودند، را به خود نسبت می‌دادند. ر.ک: Vorlesungen, p. ۸۵ (به نقل از ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۹۴)؛ هم‌چنین ر.ک: همان، ص۹۸ (که مدایح اموی‌گرایانه فرزدق آمده). در مورد واکنش امویان به احادیث موافق علی‌[ علیه السلام] هم‌چنین ر.ک: Muslim Studies, II, p. ۴۳ ff..

2.. Kister, op. cit., p. ۲۳۹.

3.. گفته شده که مختار قبلاً این عقیده را اظهار کرده است. ر.ک: ادامه مطالب. برای اطلاع بیشتر از تعابیر شیعیان اولیه در مورد این ایده، ر.ک: پاورقی شماره ۷۹.

4.. منشأ کلی مسیحی‌-‌غنوسی یا نوافلاطونی این نظریه بارها بیان شده است. مثلاً ر.ک:
Von Grunebaum, Islam, London, p. ۱۶۱-۱۶۲; Goldziher, "Neo-Platonische und Gnostische E lemente Im Ḥadīth", ZA, ۲۲, p. ۳۳۷.

5.. Antiquities of the Jews : یکی از آثار یوسف فلاوی یا تیتوس فلاویوس یوسیفوس، که در فارسی، بیشتر با نام ژوزف فلاوی (Flavius) شناخته می‌شود و مورخی رومی‌- ‌یهودی بوده است. وی در این اثر که ظاهراً به سال ۹۴م. نگاشته شده، مانند سایر آثارش عمدتاً بر قرن اول میلادی تمرکز دارد (و.).


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
106

۳. بنیان‌های اولیه

شیعیان از همان مراحل اولیه گسترش حدیث‌شان، در مورد احادیثی که پیامبران بنی‌اسرائیل را به عنوان نمونه‌های پیشین قهرمانان شیعه مطرح می‌‌کنند، دغدغه فکری داشتند. در واقع به نظر می‌‌رسد که پیش از دیگران، شیعه مسبب ورود جریان اصلی۱ مضامین یهودی ‌- ‌مسیحی از قرن اول هجری به آثار اسلامی بوده است. مؤید این فرض، دیدگاه گولت‌تسیئر است مبنی بر ‌این‌که در قرن اول هجری، افراد دخیل در امور دینی عمدتاً شیعه بودند۲ (این فعالیت مذهبی شیعی، تقریباً به طور

1.. این جریان در واقع شامل احادیثی با دامنه وسیعی از موضوعات می‌‌شد ر.ک: kister, op. cit. p. ۲۲۱ ff, p. ۲۲۶ ff.. آن گونه که کیستر مطرح می‌کند، شمار زیادی از این احادیث، منعکس‌کننده این دیدگاه بسیار مقبول هستند که کتب مقدس یهودیان و مسیحیان حاوی اطلاعاتی راجع به پیامبر اسلام[ صلی الله علیه و اله] و امت وی می‌‌باشد (همان، ص۲۲۵). در این‌جا هم‌چنین می‌‌توان تعابیر اولیه این ایده را در شکل محدودتر شیعی آن یافت. حدیثی راجع به این که فضائل علی‌[ علیه السلام] در کتب مقدس مسیحیان برشمرده شده، از طریق نصر‌بن‌مزاحم (د. ۲۱۲) در شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۲۸۸-۲۸۹ (از کتاب صفّین نوشته ابن أبی الحدید) آمده است؛ قس: احادیث بسیار دیگری در مورد این پیش‌بینی که علی‌[ علیه السلام] وصیّ محمد[ صلی الله علیه و اله] می‌شود (إبن شهرآشوب، المناقب، ج۱، ص۳۸، ج۲، ص۹۰ و پس از آن؛مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۵، ص۲۳۶-۲۳۹؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ص۱۳۶. و نیز ر.ک: kister, op. cit. p. ۲۲۲).

2.. Muslim Studies, II, p. ۳۹. See also ۴۳ ult.
در واقع محافل مذهبی‌ای که در قرن اول در آثار یهودی‌-‌مسیحی غرق شده بودند، از شیعیان و اهل ریاضت تشکیل می‌شدند؛ مثلاً ر.ک: S. D. Goitein, "Isrā’īliyyāt", Tabriz, ۶ (۱۹۳۶), p. ۸۹ ff, p.۵۱۰ ff..

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 408
صفحه از 302
پرینت  ارسال به