221
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

شده، مفهوم رازداری به عنوان جزء لاینفک مکتب تشیع، چه در گذشته و چه در آینده، را منعکس می‌‌کند. طبق این گزارش، خداوند در خفا (سِرّاً) به تشیع امر کرده و هرگز به مؤمنان اجازه نخواهد داد که ‌‌‌‌ایمان خود را آشکارا (علانیةً) اظهار کنند. در روز رستاخیز، ملکی به نام رضوان، مأمور بهشت، متوجه کسانی می‌‌شود که در بهشت هستند اما هنگام ورود از کنار وی عبور نکرده‌‌اند. از آن‌ها می‌‌پرسد: «شما که هستید و از کجا وارد شدید؟»‌‌‌ آن‌ها پاسخ می‌‌دهند: «از ما بر حذر باش (إیّاک عنّا)! ما مردمانی هستیم که خداوند را مخفیانه پرستش کردیم و به همین دلیل او نیز ما را مخفیانه به بهشت راه داد».۱

بسیاری از توصیه‌‌ها به پنهان ساختن باورهای شیعی با لسانی کلی بیان شده و به هیچ اصل خاصی اشاره نمی‌کنند. همان‌‌گونه که گذشت، واژه‌ای که معمولاً در اشاره به این نوع پنهان‌‌کاری استفاده می‌شود، کتمان است.

در قرآن فعل کَتَمَ (پنهان کردن) در ۲۰ آیه آمده و در کل، ۲۱ مرتبه تکرار شده است. بیشتر این آیات، کتمانِ موارد مختلفی را نهی می‌‌کنند، مانند: حقیقت (سوره بقره، آیه ۴۲، ۱۴۶، ۱۵۹و ۱۷۴؛ سوره آل عمران، آیه ۷۱ و ۱۸۷)، شهادت (سوره، بقره، ۱۴۰ و ۲۸۳؛ سوره مائده، آیه ۱۰۶)، نعمت‌های الهی (سوره نساء، آیه ۳۷)، یا بارداری (در مورد زنان مطلقه) (سوره بقره، آیه ۲۲۸). خداوند هر آن‌چه را که مردم پنهان می‌‌کنند (سوره بقره، آیه ۷۲؛ سوره آل عمران، آیه ۱۶۷؛ سوره نساء، آیه ۴۲؛ سوره مائده، آیه ۶۱) یا آشکار می‌‌سازند (سوره بقره، آیه ۳۳؛ سوره مائده، آیه ۹۹؛ سوره انبیاء، آیه ۱۱۰؛ سوره نور، آیه ۲۹) می‌داند. این فعل  [در قرآن] تنها یک

1.. ابن طاووس، فلاح السائل، ص۳۱؛ و به نقل از آن، علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۵، ص۴۱۱. همان‌گونه که در سخنان تعدادی از ائمه‌[ علیهم السلام] تأکید شده، ایمان شیعی، رازی است که رازهای دیگر را در خود نهان دارد؛ جهت ملاحظه برخی احادیث در این خصوص، ر.ک:
Amir-Moezzi, Le guide divin dans le shi‘isme originel: aux sources de l‘ésotérisme en Islam, p. ۱۴۳.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
220

پاسخ‌‌هایی از این دست می‌‌دادند: شش روز، شش ماه یا شش سال.۱ در برخی نقل‌‌ها، هیچ دلیلی برای افشا نکردن این اطلاعات ارائه نشده، بلکه شیعیان تنها به خاطر انتشار اطلاعات محرمانه در این زمینه نکوهش شده‌‌اند. گفته شده باقر [علیه السلام] به یکی از اصحاب خود به نام ابوحمزه ثمالی گفته است خداوند ابتدا سال ۷۰ق/۶۹۰-۶۹۱م را به عنوان تاریخ ظهور مهدی [عج] مقدر کرده بود؛ هنگامی که (در سال ۶۱ق/۶۸۰م) حسین [علیه السلام] کشته شد، خداوند چنان بر اهل زمین غضب کرد که آن تاریخ را به سال ۱۴۰ق/۷۵۷-۷۵۸م تغییر داد. ائمه [علیهم السلام] این خبر را برای پیروان خود فاش ساختند، و‌‌‌ آن‌ها هم این اطلاعات را پخش کرده و این راز را برملا ساختند. خداوند نیز به همین علت، زمان بازگشت مهدی [عج]  [از غیبت] را علنی نکرد.۲ صادق [علیه السلام] نیز نکته مشابهی را مطرح کرده، و به یکی از اصحاب خود به نام ابوبصیر می‌گوید گرچه تاریخی برای رهایی و نجات شیعیان معین شده بود، اما از آنجایی که شیعیان تاریخ اولیه‌‌ای را که خداوند تعیین کرده بود، فاش کردند، این تاریخ مخفی باقی خواهد ماند (أَذَعتُم فأخَّرَهُ اللّه).۳

۲.۱.۲. باورها

گزارشی که توسط عالم شیعی، علی بن موسی بن طاووس (د. ۶۶۴ق/۱۲۶۶م) ثبت

1.. همان، ص۱۲؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۷ـ۳۳۸، ش۷؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ص۲۶۰؛
Modarressi, Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shī‘īte Islam: Abū Ja‘far ibn Qiba al-Razi and His Contribution to Imamite Shiite Thought, p. ۸۶-۸۷.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۶۸، ش۱، ابتدای باب کراهیة التوقیت؛ نعمانی، الغیبة، ص۱۹۷. هم‌چنین ر.ک: شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۶۳؛ و به نقل از آن، علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۰۵. در مقابل این دیدگاه، دیدگاه دیگری مطرح است مبنی بر این که چون اعتقاد به امامت یکی از ارکان اسلام است، در رابطه با تغییر خواست خدا (بداء) نسبت به آن هیچ تغییری متصور نیست. ر.ک: شیخ صدوق، الإمامة، ص۱۵.

3.. نعمانی، الغیبة، ص۱۹۴؛ هم‌چنین ر.ک: ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، ص۲۲۹.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 637
صفحه از 302
پرینت  ارسال به