141
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

شاهد بر مدعا، آیه ۲۷ است که حضرت نوح علیه السلامدر استدلال بر دعایش، به تولد کافر از کافر اشاره می‌‌کند، و «کفر» نیز از ویژگی‌های شخصیتی فرد است؛ بنابراین، آیه بیان‌‌گر ‌‌تأثیر وراثتی کفر، از نسلی به نسل دیگر است. البته وراثت تنها علت گرایش به کفر نیست، بلکه یکی از عوامل گرایش به کفر قلمداد می‌‌شود.

انتقال وراثتیِ خصوصیات معنوی، به کفر اختصاص ندارد، بلکه ‌‌‌‌ایمان نیز از نسلی به نسل دیگر ارث برده می‌‌شود. البته همان‌‌گونه که گفته شد، وراثت تنها علت انتقال فضایل و رذایل نیست، زیرا در این صورت، هر کسی محکوم به شخصیت معنوی نسل پیش از خود می‌‌شود؛ امری که با عنصر انتخاب و اختیار تنافی دارد؛ یعنی خداوند جهت مسئولیت‌‌پذیری و تلاش، به انسان اختیار و انتخاب داده است تا سرنوشت خود را علی‌‌رغم برخورداری از وراثت مطلوب یا نامطلوب رقم بزند. از این رو، بعضی از نسل پیامبران شقی گشته‌‌اند و بعضی از نسل کافران سعید.۱

علاوه بر این، اعتقاد به خلقت نوری ائمه شیعه، منشأ روایی داشته و متأثر از باورهای جامعه عرب نبوده است، زیرا پیامبر خدا صلی الله علیه و الهاین مسئله را مطرح کرده۲ و این خود از دو صورت خارج نیست؛ پیامبر یا از شخص دیگری دریافت کرده و یا‌ آن‌که خداوند به او خبر داده است.

فرض اول، یعنی یاد گرفتن از شخص دیگر، خلاف مسلّمات اعتقادی شیعه۳ و مسلّمات تاریخ اسلام است.۴ و بنا بر فرض دوم، اعتقاد شیعه متأثر از باور جامعه عرب آن روز نیست، بلکه ناشی از اخبار خلقت نوری۵ است که از پیامبر صلی الله علیه و الهیا

1.. سوره انسان، آیه ۳؛ علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۱۲۳؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۵۵.

2.. شیخ طوسی، الرسائل العشر، ص۶۵۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۱۲۹.

3.. مطهری، مجموعه آثار، ج۳، ص۲۸۰.

4.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۸۹.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
140

صرف نظر از دیدگاه مفسران فریقین، برخورد قرآن با فرهنگ زمانه، انتقادی،۱ انکاری،۲ اصلاحی۳ و تأییدی۴ بوده است.

فرضیه تعامل چهارگانه قرآن کریم با فرهنگ زمانه، مؤید این نکته است که تعامل مذکور را سیره عقلا نیز تأیید می‌‌کند، زیرا عقلا در مواجهه با پدیده‌‌های اعتقادی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادیِ جامعه‌‌ای،‌‌‌ آن‌ها را بر اساس مبانی خود ارزیابی کرده و معمولاً به یکی از روش‌‌های مزبور با آن برخورد می‌‌کنند؛ هرچند ممکن است یکی از شیوه‌‌ها جنبه غالبی داشته باشد. کسی مدعی نشده است مواجهه عقلا با مسائل اجتماعی به منزله ‌‌تأثیرپذیری است، بلکه ارزیابی سره از ناسره است که لازمه حضور مؤثر پیامبران و سایر مصلحان در جوامع بشری است.

علاوه بر این، ‌‌تأثیر‌‌گذاری بنیادین قرآن کریم، بر هنجارهای عرفی، اجتماعی، سیاسی و اعتقادی از مسلّمات تاریخ اسلام است که منجر به ایجاد تمدنی با اصول معرفتی و الگوهای رفتاری نو گردید.

بعد از نفی ‌‌تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه، وراثت از منظر قرآن به عنوان منشأ باور شیعی، بررسی می‌‌شود. قرآن کریم در آیات ۲۶ و ۲۷ سوره «نوح»، به مسئله انتقال وراثتی فضایل و رذایل اخلاقی از نسلی به نسل بعد ‌‌اشاره می‌‌کند:

(و قال نوح رب لا تذر علی الارض من الکافرین دیاراً * إنک إن تذرهم یضلوا عبادک و لا یلدوا إلا فاجراً کفاراً)؛ نوح گفت: پروردگارا! هیچ یک از کافران را روی زمین باقی نگذار، چراکه اگر آن‌ها را باقی گذاری، بندگانت را گمراه کنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمی‌‌آورند».۵

1.. سوره بقره، آیه ۱۷.

2.. سوره آل‌‌عمران، آیه ۶۴؛ سوره بقره، آیه۲۲۲.

3.. سوره بقره، آیه ۲۳۴؛ سوره انفال، آیه ۳۵.

4.. سوره نساء، آیه ۴؛ سوره توبه، آیه ۳.

5.. سوره نوح، آیه ۲۶-۲۷.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 696
صفحه از 302
پرینت  ارسال به