83
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

ارتباط محمد بن‌عیسی بن‌عبید با غلات بوده باشد. گفته شده است وی پیرو غالیان بوده۱ و می‌دانیم که غالیان تقابل زیادی با زراره داشته‌اند.۲

1.. محمد بن عیسى بن عبید الیقطینی ضعیف استثناه أبو جعفر محمد بن علی بن بابویه عن رجال نوادر الحكمة و قال لا أروی ما یختص بروایته، و قیل إنه كان یذهب مذهب الغلاة... (شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۴۰۔۱۴۱).

2.. حدثنی محمد بن قولویه و الحسین بن الحسن، قالا حدثنا سعد بن عبداللّه، قال حدثنا محمد بن عبداللّه المسمعی، قال حدثنی علی بن حدید المدائنی، عن جمیل بن دراج، قال دخلت على أبی عبداللّه علیه السلام فاستقبلنی رجل خارج من عند أبی عبداللّه علیه السلام من أهل الكوفة من أصحابنا، فلما دخلت على أبی عبداللّه علیه السلام قال لی لقیت الرجل الخارج من عندی فقلت بلى هو رجل من أصحابنا من أهل الكوفة، فقال لا قدس اللّه روحه و لا قدس مثله، إنه ذكر أقواما كان أبی علیه السلام ائتمنهم على حلال اللّه و حرامه و كانوا عیبة علمه و كذلك الیوم هم عندی، هم مستودع سری أصحاب أبی علیه السلام حقا إذا أراد اللّه بأهل الأرض سوءا صرف بهم عنهم السوء، هم نجوم شیعتی أحیاء و أمواتا یحیون ذكر أبی علیه السلام بهم یكشف اللّه كل بدعة ینفون عن هذا الدین انتحال المبطلین و تأول الغالین ثم بكى فقلت من هم فقال من علیهم صلوات اللّه و رحمته أحیاء و أمواتا، برید العجلی و زرارة و أبو بصیر و محمد بن مسلم أما إنه یا جمیل سیبین لك أمر هذا الرجل إلى قریب، قال جمیل فو اللّه ما كان إلا قلیلا حتى رأیت ذلك الرجل‏ ینسب إلى آل أبی الخطاب، قلت اللّه یعلم حیث یجعل رسالته، قال جمیل و كنا نعرف أصحاب أبی الخطاب ببغض هؤلاء رحمة اللّه علیهم (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۳۷۔۱۳۸).


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
82

بن‌سالم۱ به خوبی وجود ارتباط بین این دو خط فکری را نشان می‌دهد.

در مورد ارتباطات علمی زراره و اصحابش با هشام بن‌حکم و یارانش باید گفت گزارش‌هایی در منابع امامی و غیر امامی وجود دارد که به روشنی نشان می‌دهد این دو در برخی موضوعات کلامی آرایی متعارض داشته‌اند. برای نمونه، در مورد شیء بودن یا نبودن «هوا» اختلاف داشته‌اند.۲ اختلافات فکری این دو در برخی مسائل کلامی، گاه منجر به شکل‌گیری دو قطب فکری در آن مسئله شده است و گویی اندیشه‌ورزان دیگر نیز به یکی از این دو پیوسته‌اند. بر اساس شواهد، زراره و هشام بن‌حکم در موضوع استطاعت دارای دو اندیشه متفاوت بوده‌اند. این دو اندیشه عمده‌‌ترین نظریات در این موضوع بوده‌اند و اندیشه بسیاری از متکلمان آن دوره، ذيل یکی از این دو اندیشه قرار می‌گرفته است.۳

به نظر می‌رسد که اختلاف در اندیشه‌های ‌کلامی، سبب تقابل خط هشام بن‌حکم با خط زراره بوده است، ‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثلاً امکان دارد روایات فراوانی كه شخصی مانند محمد بن‌عیسی بن‌عبید، از خط هشام بن‌حکم،۴ در ذم زراره نقل کرده، به دلیل اختلاف در مسائل کلامی با خط زراره باشد؛۵ همچنان که احتمال دارد به سبب

1.. برای نمونه نک: همان، ج۴، ص۲۱۶؛ ج۵، ص۱۰۵.

2.. حدثنی حمدویه، قال حدثنی محمد بن عیسى، عن جعفر بن‏ عیسى، عن علی بن یونس بن بهمن، قال قلت للرضا علیه السلام جعلت فداك إن أصحابنا قد اختلفوا فقال فی أی شی‏ء اختلفوا فیه احك لی من ذلك شیئا قال فلم یحضرنی إلا ما قلت، جعلت فداك من ذلك ما اختلف فیه زرارة و هشام بن الحكم، فقال زرارة إن الهواء لیس بشی‏ء و لیس بمخلوق، و قال هشام إن الهواء شی‏ء مخلوق، قال، فقال لی قل فی هذا بقول هشام و لا تقل بقول زرارة (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۶۷۔۲۶۸).

3.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۲۔۴۳.

4.. رضایی، «امتداد جریان فکری هشام بن‌حکم تا شکل‌گیری مدرسه بغداد»، ص۹۸.

5.. حدثنا محمد بن مسعود، قال حدثنی جبریل بن أحمد، قال حدثنی محمد بن عیسى بن عبید، قال حدثنی یونس بن عبد الرحمن، عن عمر بن أبان، عن عبد الرحیم القصیر، قال، قال لی أبو عبداللّه علیه السلامایت زرارة و بریدا فقل لهما ما هذه البدعة التی ابتدعتماها أ ما علمتما أن رسول اللّه صلی الله علیه و اله قال كل بدعة ضلالة قلت له إنی أخاف منهما فأرسل معی لیثا المرادی فأتینا زرارة فقلنا له ما قال أبو عبداللّه علیه السلام، فقال و اللّه لقد أعطانی الاستطاعة و ما شعر، فأما برید فقال لا و اللّه لا أرجع عنها أبدا (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۸؛ برای نمونه بیشتر نک: همان، ص۱۴۵۔۱۴۶).

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 983
صفحه از 208
پرینت  ارسال به