35
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

خط فکری خاص برای او و اصحابش نشان دارد. از دیگر اعضای این خاندان که تفکر کلامی نیز داشت، عبداللّه‌‌ ‌بن‌بکیر ‌بن‌اعین است.۱

ابوجعفر محمد بن‌علی بن‌نعمان مشهور به مؤمن‌الطاق، از متکلمان کوفه، کتب متعددی در مباحث کلامی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تألیف کرده بود.۲ در گزارش‌ها می‌توان به حلقه‌ای از اصحاب برای وی پی برد.۳ نظریه‌پردازی‌های ‌وی در منابع امامیه بازتاب خاصی نداشته و چالش‌برانگیز نبوده، اما در منابع سایر فِرق به آنها اشاره شده است.۴ شواهد حاکی از آن است که نظریات ‌کلامی مؤمن‌الطاق اختلاف چندانی با دیدگاه زراره و هشام بن‌سالم نداشت. گزارش‌های اشعری به‌خوبی نشان می‌دهد که مؤمن‌الطاق در مهم‌ترین موضوعات کلامی آن دوران - مثل حدوث علم الهی،۵ استطاعت۶ و معرفت اضطراری،۷ - با زراره و هشام بن‌سالم، بلکه با جمهور عالمان امامی، هم‌نظر بود و فاصله چندانی با اندیشه متعارف جامعه شیعه نداشت.

هشام بن سالم‌جوالیقی، از اصحاب امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام۸ است. وی از متکلمان نظریه‌پرداز کوفه است۹ که مناظرات۱۰ و روایات۱۱ باقی‌مانده او، سطح رفیعش در اصحاب امامیه را نشان می‌دهد. شواهد حاکی از این است که وی

1.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص ۴۳.

2.. نجاشی، رجال، ص ۳۲۵۔۳۲۶.

3.. اقوام کرباسی، «مدرسه کلامی کوفه»، ص۵۱.

4.. برای نمونه نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص ۳۷، ۴۳.

5.. همان، ص ۳۷.

6.. همان، ص ۴۳.

7.. همان، ص ۵۱.

8.. نجاشی، رجال، ص ۴۳۴.

9.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص ۲۷۵۔ ۲۷۸.

10.. برای نمونه نک: کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۷۱۔۱۷۳.

11.. برای نمونه نک: همان، ص۱۰۷، ۱۴۶، ۱۶۰.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
34

منفور نزد اهل‌بیت علیهم السلام بودند و از سوی ایشان محکوم می‌شدند؛۱ از این‌رو با اینکه به شیعه منسوب هستند، نه در جامعه عمومی شیعه و نه میان اصحاب مورد استقبال نبودند و طبیعتاً آثارشان نیز از طریق اصحاب منتقل نشد. شاهد این ادعا آنکه نه آثار این گروه در بین عالمان شیعه روایت شده، نه نامشان در رجال شیعه وجود دارد و نه حتی کتاب‌های فهرست شیعه از آنان یاد کرده‌اند. از بزرگان «متهمان به غلو» می‌توان جابر ‌بن‌یزید جُعفی را نام برد.۲ از دیگر اشخاصی که به غلو متهم شده‌اند نیز می‌توان به مفضل ‌بن‌عمر۳ و محمد ‌بن‌سنان۴ اشاره کرد.

خطوط فکری متکلمان کوفه

متکلمان کوفه در چهار خط فکری عمده با نمایندگی چهار فرد شاخص جای می‌گیرند: زرارة بن‌اعین، مؤمن‌الطاق، هشام بن‌سالم و هشام بن‌حکم.۵

زرارة ‌بن‌أعین شیبانی قاری قرآن، فقیه، متکلم، شاعر و ادیب بود. وی را در زمان خویش بر همه اصحاب مقدم می‌دانستند.۶ زراره ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تألیفات بسیاری داشته،‌ اما فقط کتاب الاستطاعة والجبر به نام او ثبت شده‌است.۷ فرقه‌ای نیز با عناوین «زراریه» و «تمیمیه» شناخته می‌شد۸ که بی‌گمان واقعیت ندارد؛ اما همین اتهام از وجود یک

1.. برای نمونه نک: کشی، اختیار معرفة الرجال، ص ۲۲۳۔ ۲۲۸و ۲۹۰۔ ۳۰۸.

2.. نجاشی، رجال، ص ۱۲۸۔ ۱۲۹.

3.. همان، ص ۴۱۶.

4.. همان، ص ۳۲۸.

5.. اقوام کرباسی، «مدرسه کلامی کوفه»، ص ۴۸.

6.. نجاشی، رجال، ص ۱۷۵.

7.. شیخ طوسی، رجال، ص ۲۱۰.

8.. همان، ص ۲۸.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 869
صفحه از 208
پرینت  ارسال به