181
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

از دیگر مقاماتی که برای امیرالمؤمنین آمده است، تکلم بی‌واسطه خداوند با امام علیه السلام است. حمران روایات سخن گفتن خداوند متعال با امیرالمؤمنین علیه السلام را بیان کرده است. گویا وجود چنین فضیلت مهمی در بین شیعیان، بر اساس روایات برخی همچون ابی‌رافع۱ و جابر بن‌عبداللّه‌‌ انصاری،۲ شایع شده بوده و حمران با عرضه آن به امام صادق علیه السلام در پی فهم صحت آن بوده كه امام علیه السلام صحت آن را تأیید كرده است.۳

وجود دو گزارش در کتاب رجال کشی چنین می‌نمایاند که زراره مقام الهی ائمه علیهم السلام را ارج نمی‌نهاده و به آن بزرگواران جسارت می‌کرده است؛۴ اما وقتی با انبوهی از روایات زراره در مورد مقامات معنوی امامان علیهم السلام مواجه می‌شویم، به این نتیجه می‌رسیم که زراره به جایگاه الهی ائمه علیهم السلام معتقد و از هر گونه کم‌احترامی به

1.. شیخ مفید، الاختصاص، ص۲۰۰.

2.. همان، ص۱۹۹.

3.. حدثنا أحمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن فضالة بن أیوب عن عمر بن أبان عن أدیم أخی أیوب عن حمران بن أعین قال قلت لأبی عبداللّه علیه السلام جعلت فداك بلغنی أن اللّه تبارك و تعالى قد ناجى علیا علیه السلام قال أجل قد كان بینهما مناجات بالطائف نزل بینهما جبرئیل (صفار، بصائر الدرجات، ص۴۱۰).

4.. این دو روایت چنین‌اند: حدثنا محمد بن مسعود قال حدثنا جبریل بن أحمد الفاریابی قال حدثنی العبیدی محمد بن عیسى عن یونس بن عبد الرحمن عن ابن مسكان قال سمعت زرارة یقول: رحم اللّه أبا جعفر و أما جعفر فإن فی قلبی علیه لفتة فقلت له و ما حمل زرارة على هذا؟ قال حمله على هذا لأن أبا عبداللّه علیه السلام أخرج مخازیه (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص ۱۴۴۔۱۴۵)؛ یوسف: قال حدثنی علی بن أحمد بن بقاح عن عمه عن زرارة قال سألت أبا عبداللّه علیه السلام عن التشهد؟ فقال أشهد أن لا إله إلا اللّه وحده لا شریك له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله قلت التحیات الصلوات؟ قال التحیات و الصلوات فلما خرجت قلت إن لقیته لأسألنه غدا فسألته من الغد عن التشهد؟ فقال كمثل ذلك قلت التحیات و الصلوات؟ قال التحیات و الصلوات قلت ألقاه بعد یوم لأسألنه غدا فسألته عن التشهد؟ فقال كمثله قلت التحیات و الصلوات؟ قال التحیات و الصلوات فلما خرجت ضرطت فی لحیته و قلت لا یفلح أبدا (همان، ص۱۵۹).


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
180

ائمه علیهم السلام، بر این مقام رفیع تأكید کرده است.۱ عبید بن‌زراره نیز بر این باور است که تمام مؤمنان نیازمند شفاعت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله هستند.۲

سهوالنبی از جمله مسائلی است که بعدها محل اختلاف دانشمندان مدرسه قم۳ و مدرسه بغداد۴ شد. دلیل مهم شیخ طوسی بر رد اندیشه سهوالنبی، روایتی است که در آن، زراره از امام باقر علیه السلام پرسیده كه آیا پیامبر صلی الله علیه و اله سجده سهو انجام داده است؟ و آن حضرت علیه السلام بر رد انجام سجده سهو از سوی پیامبر صلی الله علیه و اله در نماز تأكید کرده است.۵

1.. شیخ طوسی، الأمالی، ص ۱۷۲؛ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۸، ص۴۳.

2.. عیاشی، تفسیر العیاشی، ج ۲، ص ۳۱۴.

3.. شیخ صدوق دیدگاه خویش را این‌گونه توضیح می‌دهد: «إن الغلاة و المفوّضة لعنهم اللّه ینكرون سهو النبی ص و یقولون لو جاز أَن یسهو فی الصّلاة لجاز أَن یسهو فی التبلِیغ لأَن الصلاة علیه فریضة كما أَن التبلیغ علیه فریضة و هذا لا یلزمنا و ذلك لأَن جمیع الْأحوال المشتركة یقع على النبی ص فیها ما یقع على غیره و هو متعبد بالصلاة كغیره ممّن لَیس بنبی و لیس كل من سواه بنبی كهو فالحالة الَّتی اختصّ بها هی النبوة و التَّبلیغ من شرائطها و لا یجوز أَن یقع علیه فی التبلیغ ما یقع علیه فی الصلاة لأَنَّها عبادَة مخصوصة و الصلاة عبادة مشتركة و بها تثبت له العبودیة و بإثبات النوم له عن خدمة ربه عزّو جل من غیر إرادَة له و قصد منه إلیه نفی الربوبیة عن لأَن الَّذی لا تأْخذه سنة و لا نوم هو اللّه الحی القیوم و لیس سهو النَّبی ص كسهونا لأَن سهوه من اللّه عزّو جل و إنَّما أَسهاه لیعلم أَنَّه بشر مخلوق فلا یتخذ رَبّاً معبودا دونه و لیعلم النَّاس بسهوه حكم السهْو متى سهوا...» (شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۵۹۔۳۶۰).

4.. شیخ مفید در جواب سخنی درباره اینکه قمی‌ها قائل به سهو هستند و بر سهوالنبی تأکید دارند، چنین گفته است: «اعلم أن الذی حكیت عنه ما حكیت مما قد أثبتناه قد تكلف ما لیس من شأنه فأبدى بذلك عن نقصه فی العلم و عجزه و لو كان ممن وفق لرشده لما تعرض لما لا یحسنه و لا هو من صناعته و لا یهتدی إلى معرفة طریقه لكن الهوى مود لصاحبه نعوذ باللّه من سلب التوفیق و نسأله العصمة من الضلال و نستهدیه فی سلوك منهج الحق و واضح الطریق بمنه. الحدیث الذی روته الناصبة و المقلدة من الشیعة أن النبی ص سها فی صلاته فسلم فی ركعتین ناسیا فلما نبه على غلطه فیما صنع أضاف إلیها ركعتین ثم سجد سجدتی السهو من أخبار الآحاد التی لا تثمر علما و لا توجب عملا و من عمل على شی‏ء منها فعلى الظن یعتمد فی عمله بها دون الیقین و قد نهى اللّه تعالى عن العمل على الظن فی الدین و حذر من القول فیه بغیر علم و یقین» (شیخ مفید، رساله عدم سهو النبی، ص ۲۰۔۲۱).

5.. شیخ طوسی مبنای فتوای خویش را بر این روایت زراره قرار داده است: «عنه عن أَحمد بن محمد عن الحسن بن محبوب عن عبداللّه بن بكیر عن زرارَة قال سأَلْت أَبا جعفر علیه السلام هل سجد رسول اللّه صلی الله علیه و اله‏ سجدتی السهو قط فقال لا و لا یسجدهما فقیه. قال محمد بن الحسن الَّذی أفتی به ما تضمنه هذا الخبر فأَما الأَخبار التی قدمناها من أَن النبی صلی الله علیه و اله سها فسجد فإنها موافقة للعامَّة و إنما ذكرناها لأَن ما تتضمنه من الْأَحكام معمول بها على ما بیناه» (‌‌‌شیخ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۳۵۰۔۳۵۱).

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 938
صفحه از 208
پرینت  ارسال به