175
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

که پدرش بوده است، تأكید دارد.۱ او چنین تأكیدی را در نقل بیعت المهدی، از موالی عثمان با امام علی علیه السلام، نیز نشان داده است.۲ عبدالملک بن‌اعین نیز با برادرانش هم‌نظر بوده و روایتی در برائت از شیخین نقل کرده است.۳

تبیین جایگاه امام علیه السلام

همواره جایگاه، حدود و کارکرد امامت در بین شیعیان مورد اختلاف و مناقشه بوده است. یکی از بحث‌های ‌مطرح در عصر امام سجاد علیه السلام و صادقین علیهما السلام، تفاوت امام با نبی بوده است. برخی شیعیان، مثل ابوالخطاب، درک درستی از این موضوع نداشتند؛ از این رو به افکار انحرافی مبتلا شده، ائمه علیهم السلام را «نبی» می‌پنداشتند.۴ خاندان اعین با پرسش از ائمه علیهم السلام، به دنبال ترسیم حدود امامت، معرفی جایگاه آن و تفاوت آن با نبوت بوده‌اند. عالمان آل‌اعین سعی کرده‌اند به دو گونه ابعاد این مسئله را روشن کنند: ۱. پرسش از جایگاه امامت ۲. تحقیق درباره ویژگی‌های امام.

در روایات حمران، سؤال از جایگاه امام، شفاف‌سازی محدوده و کارکرد امامت وجود دارد. امام باقر علیه السلام در پاسخ به وی، امام را مثل ذی‌القرنین، صاحب موسی و صاحب سلیمان معرفی کرده است.۵ دقیق‌‌ترین روایات درباره تمایز پیامبر و امام و محدَّث نیز از زراره نقل شده است.۶ زراره همچنین روایاتی در مورد

1.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۶۴.

2.. همان، ص۱۰۴.

3.. کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۰۲.

4.. صفار، بصائر الدرجات، ص ۲۵۸.

5.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۸.

6.. عدَّة من أَصحابنا عن أَحمد بن محمد عن أَحمد بن محمد بن أَبی نصر عن ثعلبة بن میمون عن زرارَة قال سأَلت أَبا جعفر علیه السلام عن قوْل اللّه عزّو جل و كان رسولا نبیا ما الرسول و ما النبی قال النبی الَذی یرى فی منامه و یسمع الصوت و لا یعاین الملك و الرسول الَّذی یسمع الصوت و یرى فی المنام و یعاین الملك قلت الإمام ما منزلته قال یسمع الصوت و لا یرى و لا یعاین الملك ثم تلا هذه الْآیة «و ما أَرسلنا من قبلك من رسول و لا نبی و لَا محدَّث» (کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۷۶).


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
174

تبرّی از غاصبان حقوق ائمه علیهم السلام است. تبرّی جایگاه ویژه‌‌ای ‌در اعتقادات امامیه دارد و وجوبش، همچون وجوب تولّی، بر محققان معارف اهل‌بیت علیهم السلام پوشیده نیست. در عصر زندگانی خاندان اعین، هنوز برخی شیعیان در برائت از خلفای نخست تردید‌هایی داشتند و از دلایلی که برای نگاه مثبت‌شان به خلفای نخست اقامه می‌کردند، بیعت امام علی علیه السلام با شیخین بود.۱ ائمه علیهم السلام برای اصلاح این تفکر، بیان می‌کردند که امام علی علیه السلام به‌ناچار بیعت كرده و هیچ رضایتی نداشته است.۲

حمران و زراره قبل از تشیع، از شاگردان و پیروان حکم بن‌عتیبه بودند۳ كه بتری بود و دیدگاه مثبتی درباره شيخين و خلافت‌شان داشت،۴ با این حال حمران در روایتی اجباری بودن بیعت امام علی علیه السلام با خلیفه نخست را۵ و در روایتی دیگر، طعن بر خلفا را نقل کرده است.۶. نقل این روایات نشان می‌دهد که حمران علاوه بر اینکه اهل تولّی بوده، به تبرّی نیز اعتقاد داشته است. امکان دارد همین اعتقاد حمران سبب شده باشد که علمای اهل سنت، در حالی که کلمه «شیعه» در آن عصر رایج بوده است، وی را رافضی معرفی کنند.۷ در زراره نیز شاهد چنین اعتقادی هستیم. وی در نقل بیعت محمد بن‌ابی‌بکر با امام علی علیه السلام، بر برائت وی از خلیفه نخست

1.. لالانی، نخستین اندیشه‌های ‌شیعی، ص۶۵.

2.. طبری، المسترشد، ص۳۸۱.

3.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۱۰.

4.. همان، ص۲۳۲.

5.. و روى إبراهیم بن سعید الثقفی عن أَحمد بن عمرو البجلی عن أَحمد بن حبیب العامری عن حمران بن أَعین عن أَبی عبداللّه جعفر بن محمَّد علیه السلام قال و اللّه ما بایع علی حتَّى رأَى الدخان قد دخل بَیته (سید مرتضی، الشافی، ج۳، ص۲۴۱).

6.. كنز محمَّد، عن البرقی، عن سیف بن عمِیرة، عن أَخیه، عن منصور بن حازم، عن حمران، قال سمعت أَبا جعفر علیه السلام یقرأ هذه الآیة و جاء فرعون یعنی الثَّالث، و من قبله الأولیین [الْأَوَّلَان]، و المؤتفكات أَهل البصرة، بالخاطئة الحمیراء (علامه مجلسی، بحارالأنوار، ج۳۰، ص۲۶۰).

7.. مزی، تهذیب الكمال، ج ۷، ص ۳۰۶.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 984
صفحه از 208
پرینت  ارسال به