151
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

بنابراین می‌توان مسئله استطاعت را نمونه بارزی از یک نظریه کلامی دانست که سیر تکاملش را در این خاندان طی کرده است. زراره از طبقه نخست این خاندان به نظریه‌پردازی در این مسئله دست می‌زند، اما دیدگاهش نمی‌تواند بین استطاعت انسان و مشیت الهی جمع کند. طبقات بعدی این خاندان با قبول اشکال وارد بر دیدگاه زراره و عرضه آن بر ائمه علیهم السلام، برای اصلاح آن تلاش كردند.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
150

روایات طبقات بعدی این خاندان نیز فهمیده می‌شود که آنان توانستند نقطه اشکال نظریه زراره را بفهمند و درصدد اصلاح آن برآیند.

اشكال نظریه زراره عبارت بود از ناتوانی در جمع بین مشیت عام الهی و استطاعت انسان در انجام تکالیف. حمزة بن‌حمران اعتقاد زراره، که انسان‌ها کاری را جز به مشیت، اراده و قضای الهی انجام نمی‌دهند، را به امام صادق علیه السلام عرضه داشت و امام علیه السلام آن را تصدیق کرد.۱

عبداللّه‌‌ بن‌بکیر از حمزة بن‌حمران اعتقاد به اراده و مشیت الهی در کنار مستطیع بودن انسان‌ها برای انجام تکالیف الهی را به امام صادق علیه السلام عرضه کرد۲و این اندیشه نیز مورد تصدیق امام علیه السلام قرار گرفت.۳ همچنین عبید بن‌زراره نقل می‌کند که حمزة بن‌حمران اندیشه خویش در مورد استطاعت را به امام صادق علیه السلام عرضه کرده است. بر اساس این روايت، حمزه دیدگاه خود را مبتنی بر دو پایه اساسی تبیین می‌کند: ۱. خداوند متعال بنده‌ای را تکلیف نمی‌کند مگر اینکه به او استطاعت و طاقت می‌دهد و ۲. هر فعلی که انسان‌ها انجام می‌دهند بر اساس مشیت، اراده، قضا و قدر خدا است.۴ در پایان روایت، حضرت علیه السلام این اندیشه را تأیید می‌كند.۵

1.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص ۱۴۶۔۱۴۷؛ این روایت در پانوشت چند صفحه قبل در همین بخش آل اعین و استطاعت ذکر شد.

2.. حدثنا أحمد بن محمد بن یحیى العطار رحمه اللّه قال حدثنا أبی عن أحمد بن محمد بن عیسى عن علی بن الحكم عن عبداللّه بن بكیر عن حمزة بن حمران قال قلت لأبی عبداللّه علیه السلام إن لنا كلاما نتكلم به قال هاته قلت نقول إن اللّه عزّو جل أمر و نهى و كتب الآجال و الآثار لكل نفس بما قدر لها و أراد و جعل فیهم من الاستطاعة لطاعته ما یعملون به ما أمرهم به و ما نهاهم عنه فإذا تركوا ذلك إلى غیره كانوا محجوجین بما صیر فیهم من الاستطاعة و القوة لطاعته فقال هذا هو الحق إذا لم تعده إلى غیره (شیخ صدوق، التوحید، ص۳۴۷).

3.. همان، ص ۳۴۷.

4.. همان، ص ۳۴۶؛ این روایت در پانوشت چند صفحه قبل در همین بخش، ذيل عنوان آل اعین و استطاعت ذکر شد.

5.. همان.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 969
صفحه از 208
پرینت  ارسال به