فصل سوم: اسماء و صفات الهی
مسئله اسماء و صفات الهی یكی از مهمترین مباحث كلامی، كلیدیترین بحث در مورد شناخت خدا از راه معرفت نظری و از بهترین روشها برای تذكر شناخت پیشین بشر از خالق است. اسماء و صفات الهی دربردارنده عمیقترین مباحث در زمینه معرفت خدا است كه اختلاف نظرها درباره یكی از عوامل بزرگ پیدایش فرقههایی، مانند «مجسمه»، «مشبهه»، «صفاتیه» و «معطله» در جهان اسلام است.۱ شایسته ذکر است که روایات اهلبیت علیهم السلام مشحون از معارفی بلند و گرانسنگ در این زمینه است و سخنان و میراث برجای مانده از ائمه علیهم السلام هم از نظر كمّی و هم از جهت محتوا و مضمون، بسیار جالب توجه و شایسته كاوش و ژرفنگری است.۲
شهرستانی زمان طرح بحث اسماء و صفات را نیمه اول قرن دوم میداند؛۳ اما
1.. نک: عبدالحمید، تاریخ الاسلام السیاسی و الثقافی، ص ۶۲۰. مؤلف در اینجا ضمن تشریح عوامل پیدایش فرقهها در جهان اسلام به عامل صفات اشاره میكند.
2.. نک: سبحانی، دانشنامه امام علی علیه السلام، ج۲، ص ۶۹، بخش اسماء و صفات.
3.. او میگوید واصل بنعطا (متوفای ۱۳۱ق) برای نخستین بار صفات خداوند را از قبیل علم، قدرت، اراده و حیات، با این استدلال رد میکرد که به دو اله قدیم منتهی میشوند؛ ولی اصحاب سلف با این رأی، بر این اساس مخالف بودند که این صفات در کتاب و سنت آمدهاند (شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص۶۰). از این گفته برمیآید که بحث درباره صفات خداوند، از اوایل قرن دوم و ابتدا میان معتزله و اصحاب سلف درگرفته است.