109
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

آل‌اعين، در ابتدا معتقد بود همه انسان‌ها یا مؤمن‌اند یا کافر و گروه سومی وجود ندارد. وی همچنین معتقد بود که مؤمنان لزوماً به بهشت و کافران نیز حتماً به جهنم می‌روند.۱ گفتنی است که در دیدگاه زراره، مؤمنان منحصر در شیعیان، معتقدان به ولایت ائمه علیهم السلام، بوده‌اند. از این رو، وی از مخالفان معارف امامیه دوری می‌جست.۲ زراره بر اساس اين اندیشه با غیر شیعیان ازدواج۳ و در نماز به

1.. علی بن إبراهیم عن محمَّد بن عیسى عن یونس عن رجل عن زرارَة عن أَبی جعْفر علیه السلام قال قلت له فما تقول فی مناكحة النَّاس فإنی قد بلغت ما تراه و ما تزوجت قط فقال و ما یمنعك من ذلك فقلت ما یمنعنی إلَّا أَنَّنی أَخشى أَن لا تحل لی مناكحتهم فما تأمرنی فقال فكیف تصْنع و أَنت شاب أَ تصبر قلت أَتخذ الجواری قال فهات الْآن فبما تستحل الجواری قلت إن الْأَمَة لیست بمنزلة الْحرَّة إن رابَتنی بشیء بعتها و اعتزلتها قال فحدِّثْنی بما استحللتها قال فلم یكن عندی جواب فقلت له فما ترى أَتزوج فقال ما أبالی أَن تفعل قلْت أَ رأَیت قولك ما أُبالی أَن تفعل فَإن ذلك على جهتَین تقول لَست أُبالی أَن تَأْثم من غیر أَن آمرك فما تَأْمرنی أَفعل ذلك بأَمرك فقال لی قد كان رسول اللّه صلی الله علیه و اله تزوج و قد كان من أَمْر امرأَة نوح و امرأَة لوط ما قد كان إنَّهما قد كانتا تحت عبدین من عبادنا صالحین فقلت إن رسول اللّه صلی الله علیه و اله لَیس فی ذلك بمنزلتی إنَّما هی تحت یده و هی مقرَّة بحكمه مقرَّة بدینِه قال فقال لی ما ترى من الخیانة فی قول اللّه عزوجل فخانتاهما مَا یعنی بذلك إلا الفاحشة و قد زوَّج رسول اللّه صلی الله علیه و اله فلانا قال قلت أَصلحك اللّه ما تأْمرنی أَنطلق فأَتزوج بأَمرك فقال لی إن كنْت فاعلًا فعلیك بالبلهاء من النّسَاء قلت و ما البلهاء قال ذوات الْخدور الْعفائِف‏ فقلت من هی على دین سالم بن أَبی حفْصَة قال لَا فَقلْت من هی على دین ربیعة الرَّأْی فقال لَا و لكن العواتق اللَّواتی لَا ینصبن كفرا و لا یعرفن ما تعرفون قلْت و هل تعْدو أَن تكون مؤمنة أَو كافرة فقال تصوم و تصلی و تتقی اللّه و لا تدری ما أَمركم فقلت قد قال اللّه عزوجل هو الَّذی خلقكم فمنكم كافر و منكم مؤمن لا و اللّه لا یكون أَحد من النَّاس لیس بمؤمن و لا كافر قال فقال أَبو جعفر علیه السلام قول اللّه أَصدق من قولك یا زرَارَة...... (کلینی، كافی، ج۲، ص۴۰۲۔۴۰۳).

2.. علی بن إبراهیم عن أَبیه عن ابن أَبی عمیر عن هشام بن سالم عن زرارة قال دخلت أَنَا و حمران أَو أَنا و بكیر على أَبی جعفر علیه السلام قال قلت له إنَّا نمد المطمار قال و ما المطمار قلت التر فمن وافقنا من علوی أَو غیره تولیناه و من خالفنا من علوی أَو غیره برئنا منه فقال لی یا زرارة قول اللّه أَصدق من قولك فأَین الذین قال اللّه عزّو جل إلَّا المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان لا یستطیعون حیلة و لا یهتدون سبیلًا أین الْمرجون لأمر اللّه أَین الَّذین خلطوا عملًا صالحاً و آخر سَیئا أَین أَصحاب الأَعراف أَین المؤلفة قلوبهم (همان، ص۳۸۲۔۳۸۳).

3.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۱.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
108

آنِ شیعیان هم‌عصر اشعری است كه معتقد است ایمان جمیع طاعات و کفر جمیع معاصی است.۱ دیدگاه سوم متعلق به اصحاب علی بن‌میثم است و ایمان را معرفت و اقرار و انجام تمام طاعات می‌داند؛ پس هر که جمیع طاعات را انجام دهد، ایمان کاملی خواهد داشت و آن که مقداری از آن را ترک کند، در حالی که منکر آن نیست، مؤمن نخواهد بود و فاسق است؛ اما همچنان مسلمان است و احکام اسلام در مورد او جاری خواهد بود.۲

در تحلیل کلام اشعری باید گفت كه دیدگاه دوم را نمی‌توان از نظریات عصر حضور ائمه علیهم السلام و عصر حیات علمی خاندان اعین دانست؛ از این رو، از محل بحث خارج خواهد بود. مهم‌ترین تمایز دیدگاه اول و سوم نیز این است که در نظریه نخست ایمان فقط اقرار به توحید و رسول خدا صلی الله علیه و اله و ائمه علیهم السلام دانسته شده است، ولی در دیدگاه سوم ایمان افزون بر اقرار، شامل انجام طاعات است. پس از آشنایی با نظریات فِرق مسلمان و اندیشه‌های ‌امامیان کوفه، نظریه آل‌اعین را در این زمینه بیان می‌كنیم.

آل‌اعین و ایمان و کفر

مسئله ایمان از مهم‌ترین دغدغه‌های ‌فکری خاندان اعین بود. این توجه را می‌توان در فراوانی روایات اعضای این خاندان در مورد مسئله ایمان و کفر و لوازم آن دید؛ بسیاری از این روایات در قالب پرسش و گفت‌وگو با ائمه علیهم السلام بوده است.۳ اندیشه خاندان اعین در مسئله ایمان و کفر سیری تاریخی داشته است. زراره، بزرگِ جريان

1.. همان، ص۵۴.

2.. همان.

3.. برای نمونه نک: کلینی، الکافی، ج۲، ص ۳۸۷؛ برقی، المحاسن، ج ۱، ص۱۰۶؛ شیخ صدوق، معانی ‏الأخبار، ص۲۰۲؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۲۲.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 981
صفحه از 208
پرینت  ارسال به