شاید بتوان گفت که مطلوب هم نیست؛ زیرا عده‏ای از آنها در این زمینه دیدگاه‏های مشابهی دارند و تکرار مطالب هم شایسته نیست. ازاین‎رو تنها دیدگاه برخی دانشمندان مسلمان به عنوان دیدگاه‏های نوع‏نمون طرح خواهد شد. بنابراین برخی دیدگاه‏های تکراری طرح نمی‏شوند و مشابهت آنها با برخی دیگر از نظرها در پاورقی یادآوری خواهد شد.

مقدمه

دانشمندان مسلمان با مشرب‏های گوناگون به سراغ منشأ عصمت از گناه رفته‏اند. متکلمان، فلاسفه و عرفا، عمده‏ترین گروه‏هایی هستند که با توجه به رویکردهای کلی خویش تبیین‏های گونه‏گونی را درباره این مسئله پیش روی ما نهاده‏اند. بیشتر متکلمان غیرمعتزلی در این بحث، متکی و معطوف به نصوص، به استدلال و نظریه‏پردازی پرداخته‏اند. البته تأثیرپذیری متکلمان امامیه، ابتدا از حرکت اعتزال و سپس فلسفه، استدلال‏های آنان را رنگ و بوی معتزلی و پس از آن، فلسفی می‏بخشد. عمده استدلال فلاسفه در این موضوع بر بنیان‏ها و استدلال‏های عقلانی استوار است. بیشتر عرفا این بحث را بر اساس مبانی عرفانی، مانند تجلی اسمای الهی در انسان کامل و فناء فی اللّٰه سامان داده‏اند؛ گرچه آنان نیز کمابیش از تأثیر مبانی کلامی و فلسفی در امان نبوده‏اند. گفتنی است که معیار قرار گرفتن افراد و گروه‏ها تحت عناوین گوناگون در این پژوهش، مجموع مبانی، متون و دیدگاه‏هایی است که از آنان باقی مانده است. بنابراین نه صرفاً ادعاها و نسبت‏های دیگران درباره فرد یا گروه، معیار قرار داده شده و نه صرفاً ادعای خود صاحب دیدگاه درباره خودش. توجه به این نکته در موارد متعدد در زمینه قرار گرفتن افراد یا گروه‏ها تحت عناوین، کارگشا خواهد بود. نکته مهم دیگر در اینجا، اینکه استقصای دیدگاه‏های همه متکلمان، فلاسفه و عرفا درباره منشأ عصمت، در این نوشته مختصر، ممکن نیست و