فصل دوم:

گونه‏شناسی تعبیرهای ناظر به خاستگاه عصمت از

گناه در آیات و روایات

بررسی آیات و روایات بیان‏کننده خاستگاه عصمت نشان می‏دهد که این متون از تعبیرهای گوناگونی برای تشریح این مطلب بهره برده‏اند. تنوع تعبیرها در این متون، صرفاً عبارت‏پردازی نیست؛ بلکه این تعبیرها به تبیین ابعاد گوناگون این مطلب پرداخته‏اند. این عبارات گوناگون همچنین این مطلب را توضیح می‏دهند که خاستگاه عصمت، مفهومی عمیق و مرکب است. ازاین‎رو محفوظ بودن معصوم از گناه، حاصل فرایندی ژرف، ویژه و دارای ابعاد است و نمی‏توان آن را حالتی جبری دانست^۱ که معصوم بدون اختیار مرتکب گناه نمی‏گردد.

گفتنی است که اولاً تعبیرهای بیان‏کننده خاستگاه عصمت، تعدادی در قرآن و تعدادی دیگر در روایات آمده است. ازاین‎رو در هر یک از زیرعنوان‏های این قسمت، سعی شده تا تعبیرهای آیات، پیش‏تر از روایات عرضه گردد؛

ثانیاً تعدادی از تعبیرها در دلالت بر عصمت، صریح‏اند مانند «معصوم»؛ و

چه چیزی دارد و خاستگاه آن چیست. خواهد آمد که دیدگاه‏ها در این زمینه متفاوت است و برخی از آنها عبارت‏اند از: لطف، ملکه، کمال توفیق یا «اراده خدا و تلاش معصوم برای ترک گناه و خطا».

گناه

مقصود از گناه، هر عملی است که انجام‏دهنده آن استحقاق عذاب الهی را پیدا می‏کند. ازاین‎رو این واژه، ترک اولی را در بر نمی‏گیرد.^۱

خطا

ازآنجاکه «منشأ عصمت از خطا» در بخش چهارم به بحث گذاشته خواهد آمد و برخی از بحث‏های آن با سه بخش آغازین متفاوت است؛ معنا و کاربرد واژه «خطا» در لغت، متون وحیانی و نیز مترادف‏ها و جانشین‏های آن در این متون در بخش مذکور خواهد آمد.