دارند و از همه جنود جهل مانند «سهو» و «نسیان» مبرایند.^۱ نیاز به تکرار نیست که آراسته ‏بودن معصومان به جنود عقل و پیراستگی آنان از جنود جهل، نتیجه تلاش آنان و مددهای الهی مانند ملازم بودن روح‏القدس با آنان است.

روح‏القدس

بر اساس روایات متعدد، خدای سبحان مخلوقی به نام «روح‏القدس» را همراه پیامبر و اهل‏بیت آن حضرت علیهم السّلام ساخته است (و نه روح‏القدس از آنان جدا می‏شود و نه آنان از روح‏القدس).^۲ یکی از آثار این همراهی، پیشگیری روح‏القدس از دچار شدن معصوم به خطا و سهو و نسیان است.^۳ در اینجا از مجموع روایات بیان‏کننده ویژگی‏های روح‏القدس به یک حدیث بسنده می‏شود:

الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْإِمَامِ بِمَا فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ وَهُوَ فِی بَیتِهِ مُرْخًی عَلَیهِ سِتْرُهُ فَقَالَ یا مُفَضَّلُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَتَعَالَی جَعَلَ فِی النَّبِی صلی الله علیه و آله خَمْسَةَ أَرْوَاحٍ رُوحَ الْحَیاةِ... وَ روح‏القدس فَبِهِ حَمَلَ النُّبُوَّةَ فَإِذَا قُبِضَ النَّبِی صلی الله علیه و آله انْتَقَلَ روح‏القدس فَصَارَ إِلَی الْإِمَامِ وَروح‏القدس لَا ینَامُ وَلَا یغْفُلُ وَلَا یلْهُو وَلَا یزْهُو وَالْأَرْبَعَةُ الْأَرْوَاحِ تَنَامُ وَتَغْفُلُ وَتَزْهُو وَتَلْهُو وَروح‏القدس کانَ یرَی بِهِ.^۴

بر اساس این روایت، روح‏القدس که یکی از منابع علم پیامبر و امام علیهم السّلام است، نه به خواب می‏رود؛ نه غافل می‏شود؛ نه لهو دارد و نه زَهو («باطل

علم

بسیاری از خطاهایی که افراد مرتکب می‏شوند، ریشه در جهل دارد. این جهل می‏تواند چند بُعد داشته باشد:

۱. جهل به زشتی تخطی از آنچه مطلوب خدای سبحان است؛

۲. جهل و غفلت نسبت به عظمت و شأن خدای سبحان و حقی که بر بندگان دارد؛

۳. جهل به احکام و موضوعات آنها (که توضیح آن گذشت).^۱

بر اساس آیات و روایات، معصومان از همه گونه‏های جهل در امان‏اند و علم ویژه در همه ابعاد بالا به آنان اعطاشده است. ازاین‎رو بسیاری از خطاها با وجود علم (با همه اقسام آن) برای معصوم منتفی است.^۲

از سوی دیگر، «سهو، نسیان و غفلت» (با اینکه تفاوت‏های اندکی با هم دارند(^۳ در این مطلب شریک‏اند که با وقوع چنین حالاتی، صورت علمیه اشیاء از ذهن انسان به طور موقت یا دائم محو می‏گردد. بر اساس برخی از روایات، سهو و نسیان در جنود جهل جای دارند و ضد سهو، «تذکر» و ضد نسیان، «حفظ» است؛^۴ یعنی کسی که به سهو درباره معلوم خود مبتلا شده، آن مطلب را در خاطر ندارد و کسی که چیزی را فراموش کرده، آن را در ذهن ندارد. همان‎گونه که گذشت، معصومان همه جنود عقل مانند «تذکّر» و «حِفظ» را