خویش قرار داد). شاید به مدد این سخن رضی‏الدین استرآبادی بتوان برداشت کرد که «انسان متقی با انجام کارهایی برای خود، خویش را از عذاب و خشم خدا حفاظت می‏کند». این برداشت در ادامه این تحلیل به کار خواهد آمد.

ظاهراً معنای اصطلاحی تقوا دارای وضع جدید نیست و ریشه در معنای لغوی دارد. به عبارت دیگر، فرد متقی با ترک گناهان و آنچه در نزد خدای سبحان ناپسند است خویش را از خشم الهی در امان نگاه‏ می‏دارد.^۱

بر اساس برخی نصوص، امام (و به طریق اولی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله)، (افزون بر دیگر فضایل) باتقواترین انسان‏ها است.^۲ از مجموع این تحلیل می‏توان نتیجه گرفت کسی که باتقواترین (پرهیزگارترین) و پیوسته در صدد دوری از نافرمانی خداست، اغلب نافرمانی‏ها را حتی به طور اشتباهی و غیرعمد هم مرتکب نخواهد شد. به عبارت دیگر، با مراقبت دائم، معصوم از اکثر خطاها (با همه شقوق آن که در صفحات پیشین گذشت) در امان خواهد بود.^۳ در اینجا نکته‏ای که هرگز نباید از آن غفلت ورزید این است که بسیاری از آنچه جزء زمینه‏های عصمت معصوم از گناه در بخش نخست گذشت مانند خلقت ویژه، انتفای زمینه‏های گناه و برخورداری از فضایل والا، تأثیر شگرفی در کاهش خطای وی خواهد داشت و زمینه‏ساز به ثمر نشستن تلاش وی در آلوده نشدن به خطا خواهد داشت.

برای نمونه، یکی از عوامل افتادن به خطا، «جَزَع» است. جزع «پایان یافتن

اهل‏بیت علیهم السّلام است. بر پایه متون وحیانی، معصوم و خدا در حصول عصمت از خطا (و گناه) سهیم‏اند. ازاین‏رو و بر پایه محتوای آیات و روایات بیان‏کننده عوامل عصمت از خطا در آیات و روایات، عوامل زیر در تحقق عصمت از خطا مشارکت دارند:

تقوا^۱

چگونگی تأثیر تقوا در عصمت از خطا، مبتنی بر بررسی سه مطلب است: ابتدا بررسی معنای لغوی، پس از آن، بررسی معنای اصطلاحی و سپس واکاوی نصوص بیانگر تقوای معصوم.

در بررسی معنای لغوی باید گفت: تقوا عبارت است از «قراردادن خود در محفظه‏ای از آنچه از آن بیم داریم».^۲ البته این واژه از ریشه «وقی» است که به معنای «بازداشتن چیزی از چیزی به وسیله شیء سوم است».^۳ یکی دیگر از مشتقات این ماده، اتقاست؛ بدین معنا که انسان چیزی بین خود و خدا قرار دهد که او را از عذاب الهی در امان نگاه دارد.^۴ از دیدگاه رضی‏الدین استرآبادی، یکی از معانی باب افتعال، «اتخاذ» است؛ یعنی انسان کاری را برای خود انجام دهد؛ مانند «امتطاه أی جعله لنفسه مطیة» (آن را مرکب