در این زمینه و نظریه تعمد در سهو هم با اشکالات جدی روبهروست.۱
عصمت از خطا در موضوعات
مقصود از خطا در موضوعات این است که معصوم با اینکه به احکام عالم است، آیا در مقام اجرای آن دچار خطا میشود؛ مثلاً با اینکه میداند باید برای غسل همه بدنش را بشوید آیا قسمتی از آن را فراموش میکند؟ این موضوع در منابع شیعه، کمتر مورد توجه ویژه قرار گرفته است. به طور خلاصه، عموم و اطلاق ادله عقلی و نقلی عصمت از خطا، اقتضا میکند که وی در زمینه تشخیص موضوعات هم مبتلا به سهو و نسیان نگردد. البته ممکن است شمار اندکی از روایات، خطای معصوم در موضوعات را در ذهن تداعی کنند. برای نمونه در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است:
اغْتَسَلَ أَبِی مِنَ الْجَنَابَةِ فَقِیلَ لَهُ قَدْ أَبْقَیتَ لُمْعَةً فِی ظَهْرِک لَمْ یصِبْهَا الْمَاءُ فَقَالَ لَهُ مَا کانَ عَلَیک لَوْ سَکتَّ ثُمَّ مَسَحَ تِلْک اللُّمْعَةَ بِیدِهِ».۲
اگر سند و دلالت این روایت و مانند آن را بپذیریم، ممکن است بر این دلالت داشته باشند که معصومان در امور شخصی خود که محدوده حق اللّٰه است، مأمور به تحصیل واقع نیستند و تحصیل واقع محصور در اموری مانند حقالناس یا اموری باشد که هدایت انسانها محور آن باشد.
ازآنرو که علمای شیعه عموم و اطلاق عصمت از خطا را مشتمل بر عصمت معصوم از خطا در موضوعات میدانستهاند، این روایت و امثال آن را با وجوه متعدد توجیه کردهاند تا با عصمت قطعی معصوم از خطا منافات نداشته باشد.۳
1.. برای اطلاع بیشتر ر.ک: یوسفیان و شریفی، پژوهشی در عصمت معصومان علیهم السّلام، ص۲۴۷ - ۲۵۰.
2.. الکلینی، الکافی، ج۳، ص۴۵، ح ۱۵؛ و ر.ک: الطوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۳۶۵، ح ۱.
3.. برای نمونه ر.ک: المجلسی، مرآة العقول، ج۱۳، ص۱۳۸ - ۱۳۹ و همو، ملاذ الاخیار، ج۳، ص۱۰۸ - ۱۰۹. برای دیدن روایات دیگر این موضوع و توضیحات علمای امامیه درباره آنها ر.ک: الموسوی، (( «الاختلاف العقیدی واثره علی الاستنباط الامامة نموذجاً»، ج۴۵، ص۱۲۲ - ۱۳۷؛ مکارم شیرازی، القواعد الفقهیة، ج۲، ص۸۸ - ۸۹؛ السبزواری، مهذب الاحکام، ج۳، ص۶۹ - ۷۰؛ العاملی، مشرق الشمسین، ص۲۲۹، عاملی، ذکری الشیعة، ج۲، ص۲۲۱؛ الخوئی، موسوعة الامام الخوئی، ج۱۷، ص۱۱۳.
