وَسَاقَ الْحَدِیثَ الطَّوِیلَ إِلَی أَنْ قَالَ وَعَدَلُوا عَنْ أَخْذِ الْأَحْکامِ مِنْ أَهْلِهَا مِمَّنْ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ مِمَّنْ لَا یزِلُّ وَلَا یخْطِئُ وَلَا ینْسَی.^۱

همان‎گونه که متن این روایات دلالت دارد، امام علی علیه السّلام امام معصوم را مصون از خطا، لغزش، لهو و فراموشی می‏دانند. باید توجه داشت که عبارات این حدیث و مانند آن اطلاق دارد؛ یعنی مبتلا نشدن معصوم به هرگونه خطا، لغزش، لهو و فراموشی را در همه حالات و زمان‏های زندگی خویش در بر می‏گیرد.

عصمت از خطا در قضاوت

خطا در قضاوت دو فرض دارد: خطا در دانستن حکم و خطا در تشخیص موضوع. معصوم در دانستن حکم الهی دچار خطا نمی‏گردد؛ زیرا دانستن حکم خدا در هر واقعه، از مقوله تلقی و ابلاغ وحی است و همان‎گونه که گذشت پیامبران در تلقی و ابلاغ وحی و دیگر معصومان در ابلاغ حکم خدا از خطا در امان‏اند. اما در تشخیص موضوع، روایات بر دو دسته‏اند: دسته‏ای مبنای قضاوت پیامبر صلی الله علیه و آله را در تشخیص موضوع، انحصاراً بیّنه، قسم^۲ و اقرار^۳ می‏دانند و دسته‏ای دیگر، بیانگر این مطلب‏اند که اگر امام مشاهده کرد کسی زنا یا شرب خمر می‏کند بر او واجب است که اقامه حد کند و در این صورت نیازمند بینه نیست.^۴ نیاز نیست معصوم از همه موضوعات آگاه باشد و در صورتی که بخواهد آگاه شود، خداوند این علم را به او عطا خواهد کرد و نیز اینکه معصوم ملزم به عمل مطابق علم فوق طبیعی خود نیست؛ لذا دلیلی بر مصونیت مطلق معصوم در

اطاعت کنند).

در این آیه، غایت و هدف از ارسال رسولان، اطاعت وی بیان شده است. اگر پیامبری در گفتار و رفتار خویش، به دلیل سهو، خطا یا نسیان (یا عمداً) غیر فرمان الهی را بگوید یا انجام دهد، هم خود به خطا رفته و هم دیگران را به خطا دچار ساخته است. تنها در صورتی که مصونیت وی از خطا (و گناه) از سوی خدای سبحان تضمین شده باشد، اطاعت مطلق وی در همه امور، صحیح و مطابق واقع خواهد بود. ازاین‏رو این آیه نیز بر مصونیت پیامبر از خطا دلالت دارد.^۱

عصمت از خطا در دانستن معارف و احکام و عمل به آنها و تنفیذ احکام

عصمت معصومان از خطا در دانستن معارف و به‏ویژه عمل به آنها و تنفیذ احکام الهی، مورد پذیرش متکلمان امامیه است و معتزله این دیدگاه را نپذیرفته‏اند.^۲ روایات متعددی این محدوده عصمت معصومان را توضیح می‏دهند:

عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام قَالَ:… وَکبَارُ حُدُودِ وَلَایةِ الْإِمَامِ الْمَفْرُوضِ الطَّاعَةِ أَنْ یعْلَمَ أَنَّهُ مَعْصُومٌ مِنَ الْخَطَاءِ وَالزَّلَلِ وَالْعَمْدِ وَمِنَ الذُّنُوبِ کلِّهَا صَغِیرِهَا وَکبِیرِهَا لَا یزِلُّ وَلَا یخْطَأُ وَلَا یلْهُو بِشَی‏ءٍ مِنَ الْأُمُورِ الْمُوبِقَةِ لِلدِّینِ وَلَا بِشَی‏ءٍ مِنَ الْمَلَاهِی وَأَنَّهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِحَلَالِ اللَّهِ وَحَرَامِهِ وَفَرَائِضِهِ وَسُنَنِهِ وَأَحْکامِهِ مُسْتَغْنٍ عَنْ جَمِیعِ الْعَالَمِ وَغَیرُهُ مُحْتَاجٌ إِلَیهِ وَأَنَّهُ أَسْخَی النَّاسِ وَأَشْجَعُ النَّاس.^۳‏

عَنِ الصَّادِقِ علیه السّلام عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام فِی بَیانِ صِفَاتِ الْإِمَامِ قَالَ: فَمِنْهَا أَنْ یعْلَمَ الْإِمَامُ الْمُتَوَلِّی عَلَیهِ أَنَّهُ مَعْصُومٌ مِنَ الذُّنُوبِ کلِّهَا صَغِیرِهَا وَکبِیرِهَا لَا یزِلُّ فِی الْفُتْیا وَلَا یخْطِئُ فِی الْجَوَابِ وَلَا یسْهُو وَلَا ینْسَی وَلَا یلْهُو بِشَی‏ءٍ مِنْ أَمْرِ الدُّنْیا