203
منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)

امور دینی

این بحث اختصاص به معصومی ویژه ندارد و امور دینی که معصوم، عهده‏دار آن است، گستره‏ای بسیار وسیع دارد. تلقی و ابلاغ وحی، انجام عبادات، دانستن معارف و احکام و عمل به آنها، قضاوت و تشخیص صحیح موضوعات احکام، برخی از مهم‎ترین مصادیق حیطه عصمت همه معصومان از خطاست (اگرچه برخی از این امور مانند تلقی و ابلاغ وحی، به انبیا و رسل علیهم السّلام اختصاص دارد و در حیطه مسئولیت دیگر معصومان نمی‏گنجد.

عصمت از خطا در تلقی، حفظ و ابلاغ وحی

ابتدا باید دانست که قدر متیقن از عصمت از خطا در میان مسلمانان درباره انبیا علیهم السّلام عصمت آنان از خطا در تلقی و ابلاغ وحی است.۱ بر اساس روایات، فرشته‏ای از کودکی، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را همراهی می‏کرده و وی را از بدی‏ها باز می‏داشته است.۲ افزون بر این، تصریح قرآن است که رسولان علیهم السّلام۳ مورد توجه ویژه الهی در دریافت و ابلاغ وحی هستند تا در این کار دچار خطا (و گناه) نگردند. تعدادی۴ از آیات قرآن

1.. ر.ک: ابن‎میثم بحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۲۵؛ فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۴۲۱ - ۴۲۵ و ۴۴۵؛ یوسفیان و شریفی، پژوهشی در عصمت معصومان علیهم السّلام، ص۲۴۱.

2.. روی أن بعض أصحاب أبی جعفر محمد بن علی الباقر علیه السّلام سأله عن قول اللّٰه عز و جل إِلَّا مَنِ ارْتَضی مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ یسْلُک مِنْ بَینِ یدَیهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً فقال علیه السّلام یوکل اللّٰه تعالی بأنبیائه ملائکة یحصون أعمالهم و یؤدون إلیه تبلیغهم الرسالة و وکل بمحمد صملکا عظیما منذ فصل عن الرضا علیه السّلام یرشده إلی الخیرات و مکارم الأخلاق و یصده عن الشر و مساوئ الأخلاق و هو الذی کان ینادیه السلام علیک یا محمد یا رسول اللّٰه و هو شاب لم یبلغ درجة الرسالة بعد فیظن أن ذلک من الحجر و الأرض فیتأمل فلا یری شیئا (ابن‎أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۲۰۷ و ر.ک: الشریف الرضی، نهج البلاغة ، تصحیح صبحی صالح، ص۳۰۰).

3.. این آیه درباره امام علی علیه السّلام نیز تأویل شده است (ر.ک: علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۲، ص۳۹۰؛ فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ص۵۱۱ - ۵۱۲، ح۶۶۷).

4.. برخی دیگر از این آیات عبارت‏اند از: مریم: ۶۴ (برای درک بهتر دلالت این آیه ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۵).


منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
202

تعدادی از روایات به دلالت التزامی بر عصمت معصومان از هر گونه خطا دلالت دارد؛ مانند حدیث ثقلین که بیانگر همراهی اهل‏بیت علیهم السّلام با قرآن است و تبعیت از آنان، مصونیت از هر گونه لغزش و گمراهی را در پی خواهد داشت.۱

این دسته از متون گرچه به عصمت اهل‏بیت علیهم السّلام تصریح ندارند، اما از اطلاق یا عمومیتی برخوردارند که صدور هر گونه انحراف سهوی (یا عمدی) از سوی آنان را به طور کلی منتفی می‏شمارد. به بیان آشکارتر، در این متون، همراهی همیشگی اهل‏بیت علیهم السّلام با قرآن کریم مورد تأکید است و جدایی‏ناپذیری آنان از متن وحیانی حتمی دانسته شده است.

اگر آنان، زمانی، دچار خطا، سهو و نسیان شوند، در آن هنگام، همراه قرآن نخواهند بود. ازاین‎رو «اِخبار به همراهی جاودانه آنان با قرآن کریم»، «اِخبار به عصمت آنان از خطا (و گناه)» است و اگر در زمانی از قرآن جدا شوند، این جمله صادق نخواهد بود (درحالی‎که طبق دلیل عقلی و اثبات نبوت با معجزه، پیامبر، پیوسته، مُخبِر صادق است). همچنین در این گونه از روایات، نتیجه تمسک به اهل‏بیت علیهم السّلام دور شدن از هر گونه لغزش و گمراهی دانسته ‏شده و لازمه آن، این است که آنان از هر گونه خطا مبرا باشند (زیرا اگر کسی از خطا مبرا نباشد و در معرض سهو و نسیان قرار داشته باشد، چگونه تمسک به وی می‏تواند ما را از هر گونه لغزش و گمراهی مصون بدارد، همان‎گونه که از اطلاق این متون استفاده می‏شود).

1.. مانند این روایت: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله صفِی آخِرِ خُطْبَتِهِ یوْمَ قَبَضَهُ اللَّهُ عز و جل إِلَیهِ إِنِّی قَدْ تَرَکتُ فِیکمْ أَمْرَینِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا - کتَابَ اللَّهِ وَعِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی فَإِنَّ اللَّطِیفَ الْخَبِیرَ قَدْ عَهِدَ إِلَی أَنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّی یرِدَا علی الْحَوْضَ کهَاتَینِ وَجَمَعَ بَینَ مُسَبِّحَتَیهِ وَلَا أَقُولُ کهَاتَینِ وَجَمَعَ بَینَ الْمُسَبِّحَةِ وَالْوُسْطَی فَتَسْبِقَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی فَتَمَسَّکوا بِهِمَا لَا تَزِلُّوا وَلَا تَضِلُّوا وَلَا تَقَدَّمُوهُمْ فَتَضِلُّوا» (الکلینی، الکافی، ج۱، ص۲۶۶، ح ۴ و ر.ک: ابن‎بابویه، علل الشرائع، ج۱، ص۱۲۳ - ۱۲۴).

  • نام منبع :
    منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 815
صفحه از 258
پرینت  ارسال به